ប្រវត្តិសាស្រ្តនៃប្រទេសកម្ពុជាក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង ( ១៩៦៣.១៩៥៣ )

សំនួរ

១. ហេតុអ្វី បារាំងមកដាក់អាណាព្យាបាលនៅកម្ពុជា ?

២. មុននឹងបារាំងចូលមកដល់ តើប្រទេសណាជាអាណាព្យាបាលរបស់ខ្មែរ ? ប្រទេសទាំងនេះ បានធ្វើអ្វីខ្លះ ?

៣. តើព្រះរាជាអង្គណា ជាអ្នកពឹងបារាំងឲ្យមកធ្វើអាណាព្យាបាលលើខ្មែរ ? ដើម្បីអ្វី ?

៤. តើព្រះបាទអង្គឌួង ជាបុត្ររបស់ព្រះរាជាអង្គណា ? ព្រះអង្គជារាដូចម្តេច  ? សោយរាជ្យពីឆ្នាំណា ដល់ឆ្នាំណា ?

៥. តើព្រះអង្គមានស្នាព្រះហស្តអ្វីខ្លះ ?

៦. ហេតុអ្វីបានជាព្រះបាទអង្គឌួង យល់ឃើញថាប្រទេសកម្ពុជាត្រូវមានអន្តរាគមន៍ ពីមហាអំណាចណាមួយ ?

៧. តើព្រះបាទអង្គឌួង បានធ្វើដូចម្តេចខ្លះដើម្បីនាំសារទៅថ្វាយព្រះចៅណាប៉ូលេអុងទី៣ ? លទ្ធផលដូចម្តេច ?

៨. បន្ទាយពីបរាជ័យ តើព្រះបាទអង្គឌួង បានធ្វើដូចម្តេចខ្លះជាមួយនឹងបារាំង ? ដើម្បីអ្វី ?

៩. នៅថ្ងៃ ០១​ កញ្ញា ១៨៥៨ តើមានព្រឹត្តិការណ៍អ្វីបានកើតឡើងនៅវៀតណាម ?

១០. ក្រោយពីកងទ័ពអាណ្ណាមបរាជ័យ តើព្រះបាទអង្គឌួងបានធ្វើដូចម្តេច ? លទ្ធផលដូចម្តេច ? ហេតុអ្វី ?

១​ក្រោយពីកាន់កាប់ទីក្រុងព្រៃនគរ តើពួកបារាំងមានគោលបំណងដូចម្តេច  ? លទ្ធផលដូចម្តេច ? ហេតុអ្វី ?

១២. តើមានកត្តាអ្វីខ្លះ ដែលធ្វើឲ្យបារាំងបានដាក់អាណានិគមន៍មកលើខ្មែរ ?

១៣. តើព្រះបាទអង្គឌួង បានសោយទីវង្គតនៅឆ្នាំណា ? ហើយព្រះរាជាអង្គណាឡើងសោយរាជ្យជំនួស ?

១៤. ហេតុអ្វីព្រះបាទនរោន្តម ភៀសខ្លួនទៅបាងកក? នៅឆ្នាំណា​? នាំយកអ្វីទៅជាមួយ ? ត្រឡប់មកវិញនៅឆ្នាំណា ? ដោយសារអ្វី ? ហើយបានយាងទៅគង់នៅទីណា ?

១៥. តើលោក ដឺឡា ក្រង់ឌឺយែរជានរណា ? គាត់បានធ្វើអ្វីខ្លះ ជាមួយកម្ពុជានាពេលនោះ ?

១​៦. តើលោកឌឺឡា ក្រង់ឌីយែរ បានមកកម្ពុជានៅឆ្នាំណា ? ដើម្បីអ្វី ?

១៧. តើខ្លឹមសារសន្ធិសញ្ញាជាសម្ងាត់រវាងបារាំង និងខ្មែរនៅខែ មិនា ឆ្នាំ ១៨៦៣ បានចែងឡើងដូចម្តេច ?

១៨. តើបារាំងដាក់អាណាព្យាបាលមកលើខ្មែរជាផ្លូវការនៅថ្ងៃខែឆ្នាំណា ? ក្នុងរាជ្យស្តេចអង្គណា ?

១៩. តើព្រះអង្គវតី ឬនរោត្តមបានឡើងសោយរាជ្យនៅថ្ងៃខែឆាំ្នណា ? មាននាមថាដូចម្តេច ?

២០. នៅឆ្នាំ១៨៧៧ តើបារាំងបានធ្វើកំណែទម្រង់សង្គមនៅកម្ពុជាប៉ុន្មានចំណុច ? អ្វីខ្លះ ? ចូរបកស្រាយ ?

២១. តើកំណែទម្រង់នៅកម្ពុជាឆ្នាំ ១៨៧៧ ដោយបារាំងមានទិសដៅដូចម្តេច​?

២២. ដើម្បីសម្រេចទិសដៅនេះ តើបារាំងបានធ្វើដូចម្តេច ?

២៣. តើការរៀបចំកម្មវិធី និងសកម្មភាពនយោបាយថ្មីរបស់បារាំងបាននាំមកនូវគុណសម្បត្តិអ្វីខ្លះ ?

២៤. តើកំណែទម្រង់របស់បារាំងនៅឆ្នាំ ១៨៨៤ ជាកំណែទម្រង់ដូចម្តេច ? ក្នុងកំណែទម្រង់នេះ​ បារាំងបានធ្វើដូចម្តេចខ្លះ ?

២៥. តើរ៉េស៊ីដង់ស៊ុបពែរីយែរ មានសមាជិកប៉ុន្មាននាក់មានសមាសភាគដូចម្តេច ?

២៦. ក្រោយកិច្ចព្រមព្រៀងឆ្នាំ ១៨៨៤ ហេតុអ្វីបានជាមានចលនាបះបោររបស់ប្រជាជនបានកើតមានឡើង ? នរណាជាអ្នករៀបចំមឡើង ?

២៧. តើចលនាបះបោរនៅឆ្នាំ ១៨៨៥ត្រូវបានរៀបចំឡើងដោយនរណា ? ហើយបានរីករាលដាលដូចម្តេច ?

២៨. សរុបសេចក្តីមក តើអ្វីជាចំណុចសំខាន់នៅក្នុងចលនាបះបោរទាំងនេះ ?

២៩. ដើម្បីបញ្ចប់ចលនាបះបោរទាំងនេះ តើបារាំងបានធ្វើដូចម្តេច ?

៣០. នៅដំណាក់កាលឆ្នាំ ១៨៨៨ ដល់ឆ្នាំ ១៨៨៩បារាំងបានចុះហត្ថលេខា លើកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយព្រះបាទនរោត្តន តើកិច្ចលព្រមព្រៀងនេះជាកិច្ចដូចម្តេច ? ហើយមានខ្លឹមសារដូចម្តេ​ច ?

៣១. តើបារាំងបានធ្វើកំណែទម្រង់មន្រ្តីរាជការខ្មែរដូចម្តេច ?

៣២. មុននឹងបារាំងធ្វើការកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលវិស័យរដ្ឋបាលខ្មែរមានលក្ខណៈដូចម្តេច ?

៣៣. តើបារាំងធ្វើកំណែទម្រង់សង្គមលើផ្នែកអ្វីខ្លះ ?

៣៤. តើកំណែទម្រង់លើវិស័យកសិកម្ម របស់បារាំងធ្វើឲ្យមានការប្រែប្រួលដូចម្តេច ? ហើយវាប្រឈមទៅនឹងបញ្ហាអ្វីខ្លះ ?

៣៥. តើចលនាតស៊ូដើម្បីទាមទារឯករាជ្យជាតិ បានចែកជាប៉ុន្មានប្រភេទ ? អ្វីខ្លះ ?

៣៦. តើកងទ័ពជាតិ ​នៅប្រទេសវៀតណាមត្រូវបានឡើងនៅឆ្នាំណា ? ដោយនរណា ?

៣៧. តើសារធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យវៀតណាម ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃខខែឆ្នាំណា​?

៣៨. តើអ្វីជាប្រភពនៃការលេចឡើង នូវចលនាតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈ ?

៣៩. នៅកម្ពុជា តើចលនាតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈត្រូវបានដឹកនាំដោយអ្នកណា ? ហើយបានរីករាលដាលដូចម្តេច ?

៤០. តើសម្តេចព្រះនរោត្តមសីហនុ បានយាងពីកម្ពុជាទៅបារាំងនៅខែឆ្នាំណា ? ហើយបានប្រគល់កិច្ចការប្រទេសជាតិនរណាខ្លះ ?

៤០. សម្តេចនរោត្តនសីហនុ បានយាងចេញពីកម្ពុជាទៅបារាំងនៅថ្ងៃទី ០៩ ខែ​ កុម្ភៈ ឆ្នាំ​១៩៥៣ហើយបានប្រគល់កិច្ចការប្រទេសជាតិឲ្យទៅព្រះរាជបិតាព្រះអង្គគឺព្រះបាទនរោត្តមសុរាម្រិត និងឯឧត្តម ប៉ែត នុត ដែលជាឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តី ។

៤១. ហេតុអ្វីបានជាព្រះអង្គ យាងចេញទៅបារាំង ? ហើយព្រះអង្គបានធ្វើអ្វីខ្លះ ? ទទួលលទ្ធផលដូចម្តេច ?

៤២. តើសាលិខិតរបស់ព្រះអង្គ ដែលបានផ្ញើរទៅកាន់លោកវាំង សង់អ៊ូរីយូល មានសេចក្តីដូចម្តេច  ?
៤៣. ហេតុអ្វីបានជាព្រះយាងចេញពីបារាំងវិញ ? ហើយយាងទៅណាទៀត ? ព្រះអង្គបានធ្វើអ្វីខ្លះ នៅទីនោះ ?

៤៤. នៅក្នុងបទសំភាសន៍ជាមួយនឹងការសែតញូយ៉កថាម តើព្រះអង្គបានថ្លែងដូចម្តេច ?

៤៥. តើសកម្មភាពរបស់ព្រះអង្គនៅកាណាដា និងអាមេរិចទទួលបានលទ្ធផលអ្វីខ្លះ ជាផ្លែផ្កាមកវិញ ?

៤៦. នៅថ្ងៃទី១២ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៩៥៣ នៅខេត្តសៀមរាបព្រះអង្គបានប្រកាសថាដូចម្តេច ?
៤៧. នៅពេលដែលព្រះបាទនរោន្តម សីហនុ ធ្វើព្រះរាជបូជនីយកិច្ចនៅក្រៅប្រទេសដ នៅក្នុងប្រទេសពួកស្តាំនិយមបានធ្វើអ្វីខ្លះ ?

៤៨. តើព្រះបាទនរោន្តម សីហនុ បានយាងទៅប្រទេសថៃនៅថ្ងៃណា ខែឆ្នាំណា  ? ហើយវិលត្រឡបប់មកវិញនៅថ្ងៃខែឆ្នាំណា ? និងយាងទៅគង់នៅទីណា ?

៤៩.  តើបារាំងបានព្រមប្រគល់ផ្នែកយោធា យុត្តិធម៌ និងប៉ូលីសមកឲ្យខ្មែរវិញថ្ងៃណា ខែណាឆ្នាំណា ?

៥០. តើព្រះបាទនរោន្តម សីហនុ ​បាននយាងចូលទីក្រុងភ្នំពេញនៅថ្ងៃខែឆ្នាំណា ? ហើយត្រូវបានទទួលយ៉ាងដូចម្តេច ?

៥១. មេដឹកនាំខ្មែរឥស្សរៈសំខាន់មានអ្វីខ្លះ ?

៥២. តើសន្និសិទ្ធិទីក្រុងសឺណែវ ឆ្នាំ១៩៥៤ បានអនុម័តកិច្ចព្រមព្រៀងអ្វីខ្លះ សម្រាប់កម្ពុជា ?

៥៣. នៅក្នុងសន្និសទ្ធនេះ គេបានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមួយចំនួនតើវាផ្តល់គុណសម្បត្តិអ្វីខ្លះ ដល់កម្ពុជា ?

៥៤. តើគុណវិបត្តិអាណានិគមបារាំងមានអ្វីខ្លះ សម្រាប់កម្ពុជា ?

៥៥. ប្រទេសកម្ពុជា ស្ថិតក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំងពីឆ្នាំណាដល់ឆ្នាំណា ? តើពាក្យអាណានិគមនឹងអាណាព្យាបាលមានន័យដូចម្តេច ?

៥៦. ចូរនិយាយពីការកាន់កាប់របស់បារាំងនៅឥណ្ឌូចិន ។

៥៧. ហេតុអ្វី បានជាមានចលនាជាតិនិយមនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ?

៥៨. ចូរនិយាយពីចលនាជាតិនិយមនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក ?

ចម្លើយ

១. បានជាបារាំងមកដាក់អាណាព្យា​បាល នៅកម្ពុជាពីព្រោះ៖

• ពួកគេត្រូវការ ការផ្គត់ផ្គង់អាហារ (យកសាច់គោទាំងអស់ពីកម្ពុជា ទៅកូសុំាស៊ីន )
• កម្ពុជាជាមូលដ្ឋានមួយសម្រាប់រុករកទន្លេមេគង្គដើម្បីស្វែងរកផ្លូវទៅប្រទេសចិន កន្លែងសម្បូណ៌មាសនិងភោគទ្រព្យ ដែលលោកម៉ាកូប៉ូឡូ បាននិយាយ
• ក្រោយពេលបារាំង ធ្វើឲ្យវៀតណាមបរាជ័យនៅកម្ពុជាក្រោមល បារាំងអាចទទួលបានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងកម្ពុជា និងដាក់អាណាព្យាបាលនៅកម្ពុជា រួចដាក់អាណានិគម
• ព្រះបាទអង្គឌួង បានឲ្យបារាំងមកជួយការពារកម្ពុជាពីការឈ្លានពានរបស់ថៃល និងវៀតណាម ។

២. មុននឹងបារាំងចូលមកដល់ ប្រទេសដែលជាអាណាព្យាបាលខ្មែរគឺ សៀម និងយួន ។ ប្រទេសទាំងនេះ បានគាបសង្កត់ោយកទឹកដី យកខ្មែរដាក់ជាចំណុះ ធ្វើបានប្រជារាស្រ្តខ្មែរ ( កេណ្ឌទ័ព យកពន្ធដារ ជីកព្រែក ... ) និងទឹកដីខ្មែរគាបសង្កត់នយោបាយ .... ។

៣.​ព្រះរាជា ដែលបានពឹងបារាំងឲ្យមកអាណាព្យាបាលលើខ្មែរ គឺព្រះបាទអង្គឌួង ដើម្បីជួយការពារទឹកដីខែរ ពីការឈ្លានពានរបស់យួននឹងសៀម ។

៤. ព្រះបាទអង្គឌួង ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទអង្គអេង ។ ព្រះអង្គជាព្រះរាជា ដែលមានព្រះទ័យស្នេហា ជាតិមោះមុតជ្រះថ្លាក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ព្រះអង្គបានសោយរាជ្យ ពីឆ្នាំ១៨៤០ ដល់ឆ្នាំ ១៨៦០ ។

៥. ព្រះអង្គមានស្នាព្រះហត្ថជាច្រើនដូចជា៖

• ជាអ្នកកវីនិពន្ធផ្នែកអក្សរសាស្រ្តខ្មែរ
• ធ្វើកំណែទម្រង់ផ្នែករដ្ឋបាល
• បង្កើតប្រាក់ថ្មី ( កាក់រូបហង្ស និងប្រាសាទអង្គរវត្ត ) ។
• កសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធថ្មីៗ ដូចជាផ្លូវពីឧដុង្គទៅ កំពត់កាត់តាមស្រុកឈូកតភ្ជាប់ទៅដល់កំពង់ផែសមុទ្រថ្មី
• កសាងកំពង់ផែថ្មី ដើម្បីជំនួសកំពង់ផែចាស់ ដែលប្រទេសអណ្ណោមបានយក ។

៦. បានជាព្រះបាទអង្គឌួង យល់ឃើញថាប្រទេសកម្ពុជាត្រូវមានអន្តរាគមន៍ពីមហាអំណាចណាមួយ ពីព្រោះព្រះអង្គបានយល់ឃើញថា ប្រទេសកម្ពុជាបានធ្លាក់ដុនដាបទៅៗនិងឈានទៅដល់ការបែកចែកទឹកដីប្រទេសជាពីរ ដោយសៀមនិង យួន ដែលយកទន្លេមេគង្គជាព្រំប្រទល់ហើយពេលនោះប្រទេសកម្ពុជានឹងបាត់បង់ពីផែនទីពិភពលោកនៅឆ្នាំ១៨២៨ គ.ស​។

៧.​ដើម្បីនាំសារទៅថ្វាយព្រះចៅណាប៉ូលេអុងទី៣ ព្រះបាទអង្គដួង បានពឹងបព្វជិតកាតូលិកមួយអង្គនាម មីស ដែលបានចូលមកផ្សព្វផ្សាយសាសនា នៅប្រទេសកម្ពុជាតាំងពីឆ្នាំ ១៨៤៨ មកម្លេះ ។ បព្វជិតនេះ ធានាថានឹងនាំយកព្រះរាជសារជាភាសាបារាំង រួមជាមួយនឹងមន្រ្តីខ្មែរ២នាក់ទៀតគឺ កុយដឺម៉ុងតេរ៉ូ និង ប៉ែន ព្រមទាំងសួយសារអាករទៅជាមួយផងក ដើម្បីថ្វាយព្រះចៅណាប៉ូលេអុងទី៣ តាមរយៈអគ្គកុងស៊ុលបារាំង ប្រចាំនៅសង្ហបុរីប៉ុន្តែត្រូវទទួលបរាជ័យ ។

៨. បន្ទាប់ពីបរាជ័យ ព្រះបាទអង្គឌួងបានផ្ញើរលិខិត២លើកទៀត ទៅកាន់បារាំងដើម្បីសុំឲ្យបារាំងធ្វើ អន្តរាគមន៍យកទឹកដីកូសំាស៊ីន ដែលបានបាត់បង់នៅឆ្នាំ ១៨៤១ព្រមទាំងបានពន្យល់បារាំងថា កោះត្រឡាច គឺជាទឹកដីរបស់ខ្មែរ ។ ចំណែកឯមួយផ្នែកធំទៀត នៅត្រើយទន្លេមេគង្គដែលប្រទេសអណ្ណាមបានយកនោះគឺព្រះអង្គមិនតវ៉ាឡើយ ។

៩. នៅថ្ងៃ ០១ ខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ១៨៥៨ មានបេសកម្មរួមគ្នារបស់ទ័ពបារាំង និងអេស្ប៉ាញ បានចូលមកដល់ទីក្រុងដាណាងដើម្បីជួយស្រោចស្រងជីវីតពួកអ្នកផ្សព្វផ្សាយសាសនាកាតូលិក ដែលនៅសេសសល់ពីការសម្លាប់របស់ស្តេចអណ្ណាម ។

១០. ក្រោយពីកងទ័ពអណ្ណាមបរាជ័យ ព្រះបាទកអង្គឌួងបានបញ្ចូនកងទ័ពខ្មែរមួយកងទៅកាន់ខេត្តមាត់ជ្រូក ក្នុងបំណងបង្ហាញថាទឹកដីកម្ពុជាក្រោមជារបស់ខ្មែរ ។ ប៉ុន្តែត្រូវទទួលបានបរាជ័យពីព្រោះព្រះអង្គបានសោយទីវង្គតនៅថ្ងៃទី ១៨ ខែ តុលា ឆ្នាំ ១៨៦០​ ។

១១. ក្រោយពីកាន់កាប់ព្រៃនគរ ពួកបារាំងមានបំណងឡើងតាមទន្លេមេគង្គ ចូលទៅកាន់ប្រទេសចិនប៉ែកខាងត្បូង ប៉ុន្តែត្រូវទទួលបរាជ័យគឺដោយសារទន្លេមេគង្គមានឧបសគ្គច្រើន មិនអាចធ្វើដំណើរបាន ដូចដែលអ្វីបានគ្រោងទុកឡើយ ។

១២. កត្តាដែលបានធ្វើឲ្យបារាំង មកដាក់អាណានិគមមកលើខ្មែរគឺ៖​

• ដោយសារបារាំង បានចាប់ចិត្តនឹងទេសភាពដ៏ស្រស់ត្រកាលនៅអមច្រាំងទន្លេទាំងសងខាង ដែលមានដំណាំរដូវដ៏ខៀវស្រងាត់ ដូចជាសណ្តែកល្ង​ល ពោត និងបន្លែលាយឡំនឹងដើមឈើហូបផ្លែជាច្រើនប្រភេទដែលអាចកេងប្រវ័ញ្ចបាន ។
• បារាំងយល់ថាប្រទេសកម្ពុជា គឺជាប្រទេសសម្បូរទន្លេ ដែលជាគមនាគមន៍យ៉ាងសំខាន់ សសម្រាប់ជំនួយផ្លូវគោកសម្រាប់ដឹកជញ្ចូនផលិតផលកសិក​ម្មទៅកាន់ទីផ្សារអឺរ៉ុប ។
• កម្ពុជាមានផ្ទៃដីកសិកម្មច្រើន ហើយមានប្រជាជនតិចដែលអាចឲ្យពួកបារាំងបង្កើតដីកសិកម្មបានផលច្រើន ។
• កម្ពុជាជាប្រទេសសម្បូរទៅដោយព្រៃ និងភ្នំប្រកបទៅដោយឈើមានគុណភាពខ្ពស់ ។
• នៅក្រោមដីសម្បូរដោយរ៉ែ ជាច្រើនប្រភេទ ។
• ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានអញ្ជើញបារាំងឲ្យមកដាក់អាណាព្យាបាលលើខ្មែរ ដើម្បីការពារទឹកដីពីសៀម និងយួន ។

១៣.ព្រះបាទអង្គឌួងបានសោទីវង្គតនៅឆ្នាំ ១៨៦០ ហើយព្រះរាជា ដែលបានឡើងសោយរាជ្យជំនួសគឺព្រះបាទ នរោត្តម ឬអង្គវតី ។

១៤. ព្រោះនៅពេលព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យនោះ ព្រះអនុជ២អង្គទៀតគឺ ស៊ីសុវត្ថ និងស៊ីវុត្ថា មានការច្រណែន ហើយបានបង្កឲ្យមានចលនាប៉ះបោរប្រឆាំងពេញផ្ទៃប្រួទេស នឹងការលើកព្រះអង្គឲ្យឡើងសោយរាជ្យ ។ ព្រះអង្គបានភៀសខ្លួន ទៅកាន់បាងកកនៅឆ្នាំ១៨៦១ ដោយនាំយកនូវគ្រឿងបញ្ចាក្សត្រទៅជាមួយ ។ ព្រះអង្គបានត្រឡប់មកវិញនៅឆ្នាំ១៨៦២ ដោយសារមានអន្តគមន៍ពីប្រទេសបារាំងតាមរយៈបុព្វជិតកាតូលិកមួយអង្គ ហើយព្រះអង្គក៏បានយាងទៅគង់នៅឧត្តុង្គ ។

១៥. លោកដឺឡា ក្រង់ឌីយែរ គឺជាអគ្គទេសាភិបាលបារាំងប្រចាំកូសាំងស៊ីន ។ លោកបានធ្វើការជាមួយកម្ពុជា ដូចជា៖​

• ចាប់តាំងមេបញ្ជាការជើងទឹកលោក ឌូដា ដឺឡាក្រេឲ្យចូលរួមទំនាក់ទំនង ក្នុងការជួយកធ្វើអន្តគមន៍យកគ្រឿងបញ្ចក្សត្រពីប្រទេសសៀម ដើម្បីអភិសេកព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យតាមប្រពៃណី ។
• ជួយការពារប្រទេសកម្ពុជា ឲ្យរួចពីនិមត្រួតត្រាសៀម និងយួន ដោយធា​នាថានឹងយកទឹកដីកូសំាងស៊ីន មកឲ្យខ្មែរវិញ ។

១៦. លោក ឌឺឡា ក្រង់ឌីយែរ បានមកកម្ពុជានៅឆ្នាំ១៨៦៣ ដើម្បីចុះសន្ធិសញ្ញាសម្ងាត់មួយជាមួយខ្មែរ ។

១៧. ខ្លឹមសារសន្ធិសញ្ញាជាសម្ងាត់រវាងបារាំង ខែ្មរ នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៨៦៣បានចែងឡើងពីការជួយការពារប្រទេសកម្ពុជាដោយរក្សាទឹកដីនេះមិនឲ្យបាត់បង់ទៀតឡើយ ។

១៨. បារាំងបានដាក់អាណាព្យាបាល លើខ្មែរជាផ្លូវការនៅថ្ងៃទី ១១ សីហា ឆ្នាំ ១៩៦៣ ក្នុងរាជ្យព្រះអង្គវតី ឬនរោត្តម ។

១៩. ព្រះអង្គវត្តីឬ នរោត្តមបានឡើងសោយរាជ្យនៅថ្ងៃទី ០៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៨៦៤ ដោយមាននាមថាព្រះបាទ នរោត្តម ។

២០. នៅឆ្នាំ ១៨៧៧ បារាំងបានធ្វើកំណែទម្រង់សង្គមនៅកម្ពុជា ២ចំណុចសេដ្ឋកិច្ចពាណិជ្ជកម្ម និងនយោបាយ ។​

២១. កំណែទម្រង់នៅឆ្នាំ១៨៧៧ ដោយបារាំងមានទីសដៅឲ្យចង់កែប្រែសង្គមទំនៀមទម្លាប់សក្តិភូមិខ្មែរ ឲ្យទៅជាសង្គមមូលធននិយម ដែលជាប្រព័ន្ធទីផ្សារសេរីដូចសង្គមបារាំងដែរ ។

២២. ដើម្បីសម្រេចទិសដៅនេះ បារាំងបានរៀបចំកម្មវិធីនិងសកម្មភាពនយោបាយ ។

២៣. ការរៀបចំកម្មវិធី និងសកម្មភាពនយោបាយថ្មីរបស់បារាំង បាននាំនូវគុណសម្បត្តិដូចខាងក្រោម ៖

• កាត់បន្ថយអំណាចស្តេចត្រាញ់ មន្រ្តីសក្តិភូមិ និងលុបបំបាត់វណ្ណៈខ្ញុំគេ
• បង្កើនចំនួនម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ ដែលគឺជាកម្លាំងចលករជួយជម្រុញកម្មវិធីកំណែទម្រង់បារាំងឲ្យបានជោគជ័យ
• បង្កើតតុលាការោជាន់ខ្ពស់ គ្រប់គ្រងោលើតុលាការមូលដ្ឋាន
• បង្កើតប្រពន្ធពន្ធដារថ្មី
• បង្ខំឲ្យរាជាណាចក្រសៀម ទទួលស្គាល់ការគ្រ​ប់គ្រងបារាំងលើប្រទេសកម្ពុជា ហើយបង្កើតឲ្យមានការចរចាររវាងបារាំងសៀម ស្តីពីបញ្ហាព្រំដែនរវាងប្រទេសទាំងពីរគឺសៀមនិងខ្មែរ ។
• ខ្មែរទទួលទឹកដីវិញដូចជាខេត្ត ស្ទឹងត្រែង ម្លូព្រៃ បាត់ដំបង សៀមរាប និងសេរីសោភ័ណ្ឌ ។
• បានធ្វើផែនទី១ ដែលមានឈ្មោះថាផែនទីដងរែក ដែលទទួលស្គាល់ដោយតំណាងបារាំងសៀមលើឆាកអន្តរជាតិ ។

២៤. កំណែទម្រង់នៅឆ្នាំ ១៨៨៤គឺជាកំណែទម្រង់មួយដែលបារាំងចង់ប្រែក្លាយប្រទេសកម្ពុជាពី ប្រទេសក្រោមអាណាព្យាបាលធម្មតាឲ្យទៅប្រទេសក្រោមអាណាព្យាបាលកធ្ងន់ធ្ងរ វិញ។ ក្នុងកំណែទម្រង់នេះបារាំងបានធ្វើដូចតទៅ ៖

• រៀបចំថ្នាក់ដឹកនាំខេត្ត ដោយបារាំងផ្ទាល់គឺមាត្រា៣
• ខេត្តពីមុន៥៨ ត្រូវបានបង្រួមមកត្រឹម៨ខេត្ត ហើយស្ថិតនៅក្រោមអំណាចរ៉េស៊ីដង់បារាំង ។
• រ៉េស៊ីដង់ត្រូវមានការតែងតាំងពីរ៉េស៊ីដង់ សេណេរ៉ាល់ ( ថ្នាក់ដឹកនាំបារាំងលើសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន ) តាមសេចក្តីស្នើរសុំពីរ៉េស៊ីដង់ ស៊ុបពែរីយែរ ( ថ្នាក់ដឹកនាំលើប្រទេសកម្ពុជា )
• រ៉េស៊ីដង់ ស៊ុបពែរីយែរធ្វើការងារពេញផ្ទៃប្រទេសកម្ពុជា ក្រោមបញ្ជាផ្ទាល់ពីរ៉េស៊ីដង់ សេណេរ៉ាល់នៅកូសាំង ស៊ីន ។
• ដកសិទ្ធិ និងអំណាចពីព្រះមហាក្សត្រ ពោលគឺព្រះអង្គកចាំតែទទួល និងយល់ព្រមរាល់សេចក្តីសម្រេចចិត្តរបស់រ៉េស៊ីដង់ស៊ុបពែរីយែរ ។

២៥. រ៉េស៊ីដង់ស៊ុបពែរីយែរ មានសមាជិក១២នាក់ដែលមានមសមាសភាគដូចតទៅ៖

• មន្រ្តីពាណិជ្ជកម្ម ៦នាក់ដែលតែងតាំងដោយរ៉េស៊ីដង់សេណេរ៉ាល់
• ជនជាតិខ្មែរ៣នាក់ចិន ១នាក់ ចាម១នាក់ និងយួន១នាក់ ត្រូវបានតែងតាំងដោយព្រះមហាក្សត្រហើយមានការអនុម័តយល់ព្រមពីរ៉េស៊ីដង់សេណេរ៉ាល់នៅកូសាំងស៊ីនផងដែរ ។​

 ២៦. ក្រោយកិច្ចព្រមព្រៀងឆ្នាំ ១៨៨៤ បានជាមានចលនាបះបោរលរបស់ប្រជាជនបានកើតឡើងពីព្រោះពួកគេ យល់ឃើញថាកិច្ចព្រមព្រៀងឆ្នាំ ១៨៨៤បានធ្វើឲ្យពួកគេលបាត់បង់សិទ្ធិអំណាចដែលធ្លាប់មានពីមុនមក ។ អ្នករៀបចំបំបះបំបោរនេះគឺ ម​ន្រ្តីសក្តិភូមិខ្មែរ​ ។

២៧. ចលនាបះបោរនៅឆ្នាំ ១៨៨៥ ត្រូវបានរៀបចំឡើងដោយមន្រ្តីរាជការ ហើយបាតុករបានលើកជាបដាដើម្បីទាមទារឲ្យបារាំងប្រគល់អំណាច ថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរវិញ ។

២៨. សរុបសេចក្តីមក ចំណុចសំខាន់នៅក្នុងចលនាបះបោរទាំងនេះគឺដើម្បីទាមទារឲ្យបារាំងដកអំណាចដោយផ្ទាល់របស់ខ្លួនចេញពីប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលខ្មែរ និងឲ្យរបបសក្តិភូមិវិលត្រលប់មកវិញ ។ នេះដែលអ្នកវិទូបារាំងមួយចំនួនបាននិយាយថា របបរាជានិយមគឺរបបសក្តិភូមិផ្តាច់ការ អ្នកស្នេហាជាតិប្រជាជននាំគ្នាទាមទាររបបនេះមកជិះជាន់ខ្លួនឯងវិញ ។

២៩. ដើម្បីបញ្ចប់ចលនាប៉ះបោរទាំងនេះ បារាំងបានធ្វើដូចម្តេចតទៅ៖

• សម្របសម្រួលនឹងមន្រ្តីរាជការ ដើម្បីធ្វើការចរចាររកដំណោះស្រាយ
• ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងជាទ្វេភាគីរវាង​បារាំង ខ្មែរ នៅឆ្នាំ១៨៨៦​ ។

៣០. នៅដំណាក់កាលពីឆ្នាំ ១៨៨៨ ដល់ឆ្នាំ ១៨៨៩បារាំងបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងជា មួយព្រះបាទនរោត្តម ។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ​ជាកិច្ចព្រមព្រៀងដែលផ្តល់អំណាចឲ្យបារាំង ហើយកិច្ចព្រមព្រៀងនេះមានខ្លឹមសារ០កោដូចតទៅ៖

• អនុញ្ញាតិឲ្យខ្មែរ ស្ថិតនៅក្រោមលការគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋបាលបារាំងដែលជាថ្នូរនឹងការលើកកម្ពស់ការផ្គត់ផ្គងព្រះបរមរាជវាំង និងសេចក្តីត្រូវការសំខាន់ៗ
• បង្កើតក្រុមការងារពិសេស ដែលស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់រដ្ឋបាលបារាំងពោលគឺ មុនការប្រមូលពន្ធត្រូវបានធ្វើឡើងដោយមន្រ្តីខ្មែរ ប៉ុន្តែពេលនេះត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យមន្រ្តីបារាំងវិញម្តង គឺក្នុងន័យលុបបំបាត់អំពើពុករលួយនៅក្នុងជូរមន្រ្តីពន្ធដារខ្មែរ ។​

៣១. បារាំងបានធ្វើកំណែទម្រង់មន្រ្តីរាជការខ្មែរដូចជា ៖

• អនុម័តច្បាប់ប្រាក់បៀវត្ស ទៅដល់មន្រ្តីរាជការដើម្បីតម្លើងប្រាក់បៀវត្សឲ្យបានខ្ពស់ដោយលឲ្យមន្រ្តីរាជការខ្មែរត្រូវតែធ្វើការងារដោយភក្តីភាព និងអស់ពីសមត្ថភាពបើមិនដូឆ្នេះទេគឺនឹងត្រូវបាត់បង់ការងារ​។
• បង្កើតឲ្យមានសាលារដ្ឋបាល សម្រាប់ធ្វើការបណ្តុះបណ្តាលដល់មន្រ្តីខ្មែរពោលគឺមន្រ្តីទាំងអស់ត្រូវឆ្លងកាត់សាលានេះជាដាច់ខាត ។

៣២. មុននឹងបារាំងធ្វើកំណែទម្រង់រដ្ឋបាលខ្មែរ ពីមុនមានលក្ខណៈអាណាធិបតេយ្យអស្ថេរភាពនិងគ្មានប្រសិទ្ធភាព ។​

៣៣. បារាំងធ្វើកំណែទម្រង់សង្គមលើផ្នែកដូចជា ៖​

• ប្រព័ន្ធពន្ធដារ
• រដ្ឋបាល
• ការបង្កើតប្រព័ន្ធច្បាប់ថ្មី
• ការបង្កើតកម្មសិទ្ធិដីធ្លី
• ការលុបបំបាត់របបទេសភាព
• ការផ្លាស់ប្តូរទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីបែបបុរាណ ។​

៣៤.​កំណែទម្រង់លើវិស័យកសិកម្ម របស់បារាំងធ្វើឲ្យមានការប្រែប្រួលមុខមាត់នៅលើទីផ្សារអន្តរជាតិ ។ ទន្ទឹមនឹងនេះបានប្រឈមនឹងលបញ្ហាមួយចំនួន៖​

• ដំណើរការវិវត្ត ពីភាពខុសគ្នានៃស្ថានភាពកសិករនៅជនបទក្លាយទៅជាអ្នកស៊ីឈ្នួលធ្វើស្រែចំការម្ចាស់ដីធំៗ ជាអ្នកគ្រប់គ្រងអាជីវកម្មទាំងនេះ
• គម្លាតរវាងអ្នកមាននឹងអ្នកក្រ ។

៣៥. ចលនាតស៊ូ ដើម្បីទាមទារឯរាជជាតិបានចែកជាប្រភេទគឺ៖

• ការតស៊ូដោយអាវុធ ដឹកនាំដោយកម្លាំងតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈ ដែលមានការគាំទ្រពីកងទ័ពវៀតមិញ ។
• ការតស៊ូដោយសន្តិវិធី និងដឹកនាំដោយសម្តេចព្រះបាទសីហនុនៅបរទេស ( ព្រះរាជបូជនីយកិច្ច ) ។

៣៦. កងទ័ពជាតិ​នៅប្រទេសវៀតណាមត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅមុនឆ្នាំ ១៩៤៤ដោយក្រុមកុំមុយនីស្តឥណ្ឌូចិន ។

៣៧. សាធារណៈរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យវៀតណាម ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃទី ០២ ខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៥៤ ។

៣៨. ប្រភពនៃការលេចឡើង នូវចលនាតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈគឺដោយសារតែពួកចិនជាតិនិយម ដែលកាន់កាប់ភូមិភាគខាងជើងនៃប្រទេសវៀតណាម និងពួកអង់គ្លេស បារាំង ដែលកាន់កាប់ភូមិភាគខាងត្បូង បានប្រយុទ្ធគ្នាដើម្បីទឹកដីអាណានិគមនិយមរបស់ខ្លួន ។ រីឯប្រទេសវៀតណាមវិញបានសម្ងំបង្កើតកម្លាំងរដ្ឋអំណាចថ្មីមួយរបស់ខ្លួន ។ មកដល់ឆ្នាំ ១៩៤៦សង្គ្រាមទាមទារឯករាជ្យក៏បានផ្ទុកដោយបានរីករាលដាលគ្រប់ទីកន្លែងពេញលេញប្រទេសវៀតណាមហើយបានរីករាលដាលបានចូលប្រទេសកម្ពុជាហើយបង្កើតឲ្យមានចលនាតស៊ូប្រដាប់អាវុធមួយ គឺចលនាតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈ ។

៣៩. នៅកម្ពុជាចលនាតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈត្រូវបានដឹកនាំកដោយបក្សកុំមុយនីសឥណ្ឌូចិន ចលនានេះបាននេះបានរីករាលដាលនៅពេលដែលកងទ័ពវៀតណាមខាងជើង បានចូលមកប្រទេសកម្ពុជាបានធ្វើឲ្យមានការប្រយុទ្ធប្រឆាំង នឹងពួកអាណានិគមបារាំងកាន់តែមានកម្លាំងឡើងៗ ។ នៅរវាងឆ្នាំ​១៩៤៧ ដល់ឆ្នាំ ១៩៤៨ ដោយមានការគាំទ្រពីសំណាក់កងទ័ពវៀតណាម រណសិរ្សខ្មែរឥស្សរៈបានកសាងមូលដ្ឋានទ័ពរបស់ខ្លួនក្នុងប្រទេសលុះមកដល់ចុងឆ្នាំ ១៩៤៩ កងទ័ពខ្មែរឥស្សរៈក៏បានពង្រីកកន្លែងកាន់កាប់ របស់ខ្លួននៅលើផ្ទៃដី ១ភាគ៣នៃប្រទេសទាំងមូល ដែលមានប្រជាជនប្រហែល១លាននាក់បានរស់នៅ ។

៤១. បានជាព្រះអង្គយាងទៅបារាំងគឺដើម្បីទៅជួបជាមួយប្រធានាធបតីបារាំង វាំងសង់ អ៊ូរីយូស ស្តីពីបញ្ហាឯករាជ្យជាតិនៅកម្ពុជា ។នៅប្រទេសបារាំង ព្រះអង្គបានផ្ញើរ​លិខិតទៅកាន់លោកប្រធានាធិបតីបារាំង ក៏ប៉ុន្តែជាលទ្ធផលត្រូវបរាជ័យ ។

៤២. សារលិខិតរបស់ព្រះអង្គ ដែលបានផ្ញើរទៅកាន់លោក វាំងសង់ អ៊ូរីយូស មានសេចក្តីថានៅក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់ខ្ញុំមកប្រទេសបារាំង ខ្ញុំមានជំនឿថាបារាំងនឹងសន្យាផ្តល់នូវអ្វីដែលខ្ញុំបានសន្យាជូនប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្ញុំ គឺការនាំមកនូវឯករាជ្យពេញលេញជូនមាតុភូមិ ។ នៅក្នុងន័យនេះ បើប្រទេសកម្ពុជាមិនបានទទួលអំណាចខាងតុលាការ យោធា ហិរញ្ញវត្ថុ និងសេដ្ឋកិច្ចទេនោះនេះឈ្មោះថាប្រទេសកម្ពុជាមិនបានទទួលឯករាជ្យពេញលេញឡើយ ។

៤៣. បានព្រះអង្គយាងចេញពីប្រទេសបារាំងព្រោះបារាំងមិនអើពើរទៅនឹងសារលិខិតនិងសំណើរោរបស់ព្រះអង្គ ។ ព្រះអង្គក៏យាងទៅកាន់ប្រទេស កាណាដា សហរដ្ឋអាមេរិក បន្តទៀត ។ នៅទីនោះព្រះអង្គបាន៖

• នៅថ្ងៃទី ១២ មេសា ១៩៥៣ ព្រះអង្គបានធ្វើសន្និសិទ្ធការសែតមួយតាមរយៈវិទ្យុកាណាដា​ដោយបញ្ជាក់ថា ការផ្សព្វផ្សាយរបស់ពួកឥស្សរៈ និងកុំមុយនីស្តមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងខ្លាក្នុងការទាក់ទាញប្រជាជនដែលធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ឯករាជ្យភាពនៃប្រទេសកម្ពុជា ។
• នៅទីក្រុងតូរ៉ង់តូ ព្រះអង្គបានប្រកាសថាលទ្ធផលនៅតែអវិជ្ជមានដដែល បើប្រជាជននៅប្រទេសជឿនលឿនមិនចូលរួម នៅក្នុងបុព្វហេតុនៃការតស៊ូត្រឹមត្រូវនេះ​។
• នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ព្រះអង្គបានជួបជាមួយលោក ចន ហ្វុស្ទ័រឌុល ជារដ្ឋលេខាធិការក្រសួងការបរទេសដើម្បីពន្យល់គំនិតខាងលើ ប៉ុន្តែសសហរដ្ឋអាមេរិកមិនបានចូលរួមដោះស្រាយឡើយ ។
• នៅទីក្រុងញូយ៉ក ព្រះអង្គបានធ្វើសន្និសិទ្ធសារព័ត៌មានមួយ ជាមួយនិងការសែតញូយ៉កថាម ។

៤៤. នៅក្នុងបទសម្ភាសន៍ជាមួយនិងកាសែតញូយ៉កថាម ព្រះអង្គបានថ្លែងថា បើសិនជាប្រទេសនៅក្នុងឥណ្ឌូចិន មិនបានទទួលឯករាជ្យពីបារាំងទេនោះ នោះប្រជាជនខ្មែរទូទាំងប្រទេសនឹងក្រោកឡើងធ្វើការតស៊ូប្រឆាំង និងអាណានិគមន៍បារាំងហើយនៅពេលនេះជោគជ័យរបស់ពួកកុំមុយនីស្ត និងកើតមានឡើងជាស្វ័យប្រវត្តិ ។

៤៥. សកម្មភាពរបស់ព្រះអង្គនៅកាណាដា និងអាមេរិក បានធ្វើឲ្យបារាំងព្រមទទួលយកការចរចារចាថ្មី ជាមួយកម្ពុជានៅទីក្រុងប៉ារីសនាថ្ងៃ ២៣ មេសា ១៩៥៣​ដែលមានឯកឧត្តម ប៉ែន នុត និងព្រះអង្គស៊ីសុវត្ថិ​មុនីរ៉េត តំណាងប្រទេសខ្មែរ ។​

៤៦. នៅថ្ងៃទី ១២ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៥៣ នៅខេត្តសៀមរាបព្រះអង្គបានប្រកាសថា ប្រជាជនខ្មែរទាំងមូលបានសម្តែងនូវទឹកចិត្តោយ៉ាងមោះមុត ក្នុងការទាមទារឯករាជពីបារាំងឲ្យបានដាច់ខាត ទោះបីជាបារាំងពុំមានឆន្ទះក្នុងការប្រគល់កឯករាជ្យឲ្យយើងក៏ដោយ ។

៤៧. នៅពេលដែលព្រះបាទនរោន្តម សីហនុ ធ្វើព្រះបូជនីយកិច្ចនៅក្រៅប្រទេស នៅក្នុងប្រទេសពួកស្តាំនិយមបានឈប់បង្កជំលោះ ហើយបានរួបរួមជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាល ។

          ចំណែកឯប្រជាជនទាំងប្រុសទាំងស្រីចំនួន ៤០០,០០០នាក់ បានស្មគ្រចិត្តចូលបម្រើក្នុងកងជីវពលនារីក្លាហានដោយបានវឹកហាត់យ៉ាងសកម្ម ហើយសន្យាថានឹងដង្ហែតាមព្រះបាទនរោន្តម សីហនុ ដើម្បីដណ្តើមឯករាជ្យជូនជាតិមាតុភូមឲ្យបាន ទោះបីជាបីជាជីវិតក៏ដោយ ។

៤៨. ព្រះបាទ​នរោន្តម សីហនុ បានយាងទៅប្រទេសថៃនៅថ្ងៃ ១៤ មិថុនា ឆ្នាំ​១៨៥៣ហើយវិលត្រឡប់មកវិញនៅថ្ងៃទី ២១ ខែ មិថុនា  ឆ្នាំ ១៩៥៣ ។ ដោយព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅខេត្តសៀមរាប ។

៤៩.​បារាំងបានព្រមប្រគល់ផ្នែកយុត្តិធម៌ និងប៉ូលីសមកឲ្យខ្មែរវិញនៅថ្ងៃទី ២៩ សីហា ១៩៥៣ ។ តែផ្នែកយោធាវិញគឺនៅថ្ងៃទី ១៧ តុលា ១៩៥៣ ។

៥០. ព្រះអង្គបានយាងទៅទីក្រុងភ្នំពេញថ្ងៃទី ១៨ វិច្ឆិកា ១៩៥៣ ហើយត្រូវបានប្រជាជ​នគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ ទទួលយ៉ាងខ្លាំងពោលគឺប្រកបដោយស្នូរទះដៃនឹងសម្លេងហោកងរំពង ។

៥១ . មេដឹកនាំខ្មែរឥស្សរៈសំខាន់ៗមានឈ្មោះ សាវាង វង្ស និងទ្រង់ច័ន្ទរង្សី ។

៥២​. កិច្ចព្រមព្រៀងទាំងនោះមាន៖

• ឈប់បាច់គ្នាជាទូទៅនៅប្រទេសខ្មែរ ចាប់អនុវត្តន៍នៅថ្ងៃទី ០៧ ខែ សីហា ឆ្នាំ ១៩៥៤ ។
• ទ័ពនិង បុគ្គលិករបស់យោធាបារាំងត្រូវដកចេញពីប្រទេសខ្មែរទាំងអស់
• ទ័ពនិងបុគ្គលិក យោធាយួនយៀកមិញ និងកងទ័ពកចូលពីប្រទេសផ្សេងៗទៀតតត្រូវដកចេញពីប្រទេសកម្ពុជា ។
• សមាជិកនៃកងទ័ពខ្មែរយៀកមិញ​ ត្រូវលាលែងចេញពីតំណែងនូវនឹងកន្លែង
• ការត្រួតពិនិត្យនូវការអនុវត្តសេចក្តីព្រៀងនេះ ជាភារៈកិច្ចរបស់គណៈកម្មការអន្តរជាតិមួយ
• ប្រទេសខ្មែរ មិនអនុញ្ញតិឲ្យមហាអំណាចណាមួយតាំងមូលដ្ឋានទ័ពលើទឹកដីខ្មែរឡើយ
• ប្រទេសខ្មែរមានសិទ្ធិស្វែងរកជំនួយ ដើម្បីការពារទឹកដីរបស់ខ្លួន ។

៥៣. គុណសម្បត្តិសម្រាប់កម្ពុជាមាន៖

• សកម្មភាពយោធាបរទេសទាំងអស់ ត្រូវបញ្ឈប់លើទឹកដីកម្ពុជា
• វៀតណាម ត្រូវដកទ័ពឲ្យអស់ក្នុងរយៈពេល៩០ថ្ងៃ
• កម្លាំងទ័ពទាំងអស់ ត្រូវធានាដល់អតីតអ្នកតស៊ូ ការពារជីវីតទ្រព្យសម្បត្តិនិងសេរីភាពប្រជាធិបតេយ្យ
• រដ្ឋាភិបាល ត្រូវធានាថាប្រជាពលរដ្ឋខ្មែររស់ក្នុងសហគមន៍ជាតិសាសន៍តែមួយ មានសិទ្ធិសេរីភាពដូចគ្នា ។

៥៤. គុណវបត្តិទាំងនោះមាន៖

• បង្ខំប្រជាជនខ្មែរឲ្យបង់ពន្ធយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ដោយមិនលើកលែងដូចជាកពន្ធស្រូវ ពន្ធមនុស្ស ពន្ធដីធ្លី ពន្ធលើសត្វពាហនៈ និងយានយន្ត ... ។
• កេណ្ឌប្រជាជនខ្មែរ ឲ្យធ្វើកងទ័ពបារាំងក្នុងសង្គ្រាមលើកលើកទី១ និងទី២ ដែលធ្វើឲ្យប្រជាជនស្លាប់និងរបួសជាច្រើននាក់ឮ
• កាត់ទឹកដីកម្ពុជាក្រោម និងតំបន់ដាឡាត់ទៅឲ្យវៀតណាមគ្រប់គ្រង
• កាត់ខេត្ត ត្រាចរបស់ខ្មែរទៅឲ្យសៀមកាន់កាប់វិញ
• ប្រមូលបុរាណវត្ថុ ដែលជាកេតនភ័ណ្ឌខ្មែរទៅប្រទេសបារាំងស្ទើរទាំងអស់ ។

៥៥. ប្រទេសកម្ពុជាស្ថិតនៅក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំងពីថ្ងៃ ១១ សីហា​ ១៨៦៣ ដល់ថ្ងៃ០៩ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ១៩៥៣ ។ ពាក្យអាណានិគមមានន័យថា ជាប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងមួយដែលប្រទេសម្ចាស់ស្រុកពុំមានសិទ្ធិស្វ័យភាពក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលរបស់ខ្លួនទេ ប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលនេះត្រូវគ្រប់គ្រងដោយប្រទេសអាណានិគម ។ រីឯពាក្យអាណាព្យាបាលមានន័យថា ជាប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងមួយ ដែលប្រទេសស្រុកមានស្វ័យភាព ក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធរដ្ឋបាលរបស់ខ្លួន ចំណែកប្រទេសអាណាព្យាបាលវិញមាននាទីត្រឹមកតែទីប្រឹក្សាតែប៉ុណ្ណោះ ។ ដូចនេះ ប្រទេសកម្ពុជាកគឺប្រទេសបារាំងបានមកដាក់អាណាព្យាបាល ។

៥៦. បារាំងបានកាន់កាប់កម្ពុជាក្រោម នៅឆ្នាំ ១៨៦៧និងបានបង្កើតទៅជាទឹកដីកូសុំាងស៊ីន ។ នៅឆ្នាំ ១៨៦៣ បានចុះសន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព ពាណិជ្ជកម្មជាមួយកម្ពុជា ដែលហៅថាអាណាព្យាបាល ។ នៅឆ្នាំ ១៨៨៤ បានបង្ខំឲ្យប្រទេសកម្ពុជា ស្ថិតនៅក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំង ។ នៅឆ្នាំ ១៨៨៤បារាំងបានដណ្តើមបានភាគដទៃទៀតនៃប្រទេសវៀតណាម និងបានបែងចែកប្រទេសវៀតណាមជា៣ តំបន់កូសុំាងស៊ីន អណ្ណាម និងតុងកឹង ។ ជាចុងក្រោយនៅឆ្នាំ១៨៩៣ បានយកប្រទេសឡាវដាក់ក្រោមអាណានិគមរបស់ខ្លួន ។

          ដូចនេះ ទឹកដីបារាំងគ្រប់គ្រងមាន៥ កន្លែងគឺ​ វៀតណាម ៣កន្លែង,កម្ពុជា១កន្លែង , ឡាវ១កន្លែង ។ បន្ទាប់មកទឹកដីនេះ បានរួមបញ្ចូលគ្នាតែមួយនៅឆ្នាំ ១៨៩៧ ។ មានរាជធានីឥណ្ឌូចិន គឺនៅហាណូយ នៅក្រោមអគ្គទេសាភិបាលម្នាក់ ។ នៅកូសុំាងស៊ីន មានទេសាភិបាលម្នាក់ និងអាណាព្យាបាលទាំង៣ ។ ទឹកដីបានរួមបញ្ចូលគ្នា នៅក្រោមក្រសួងតែមួយនៅទីក្រុងប៉ារីស ។

៥៨. បានជាមានចលនាជាតិនិយមនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ព្រោះ៖

• មកពីការមើលងាយរបស់ពួកអាណានិគម ចំពោះជនម្ចាស់ស្រុក
• ពួកអាណានិគម បានកាន់កាប់សេដ្ឋកិច្ចជនម្ចាស់ស្រុក
• ពួកអាណានិគម បានក្រេបយកធនធានទៅប្រទេសខ្លួន ( អឺរ៉ុប )
• អនុវត្តនយោបាយ បំបាត់សិទ្ធិសេរីភាពជនម្ចាស់ស្រុកការទទួលបានការអប់រំពីពួកអឺរ៉ុប នាំឲ្យចេះស្រឡា្ញញ់ជាតិខ្លួន នាំឲ្យមានការតស៊ូ
• អ្នកអាស៊ីអាគ្នេយ៍ទៅសិក្សានៅអឺរ៉ុប មកវិញក្លាយជាអ្នកជាតិនិយម
• ការទទួលបានវប្បធម៌ពីបរទេស នាំឲ្យចេះស្រឡាញ់ោជាតិ នាំឲ្យមានភាពឈឺចាប់នាំឲ្យមានចលនាតស៊ូដេញពួកអាណានិគមចេញពីប្រទេស ។

៥៩. នៅវៀតណាម កើតនៅឆ្នាំ១៨៨៥ដើម្បីប្រឆាំងបារាំងហើយនៅឆ្នាំ ១៩០០ គឺមាននិន្នាការប្រឆាំងរាជានិយមវៀតណាម​ ។ នៅភូមា ក្នុងឆ្នាំ១៩២០ ប្រជាជនបានប្រឆាំងនឹងការតម្លើងពន្ធគយ និងចែកទឹកដីឥណ្ឌានឹងភូមាឲ្យដាច់ស្រឡះ ។ នៅប្រទេសថៃ គឺនៅឆ្នាំ ១៩៣២ ដើម្បីផ្លាស់ប្តូរ របបរាជានិយមផ្តាច់ការ មកជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងប្រឆំាងជាជនជាតិចិន ដែលបានកាន់កាប់សេដ្ឋកិច្ចថៃ នឹងកេងប្រវ័ញ្ចពីជនជាតិថៃ ។ ចំណែកនៅកម្ពុជាមានចលនាអ្នកជាតិនិយមតិចតួចណាស់ នៅមុនឆ្នាំ ១៩៣៦និងគ្មានការផ្លាស់ប្តូរទេរហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៤៥ ។ ការបះបោរភាគច្រើន ប្រឆាំងអំណាចបារាំងការតម្លើងពន្ធដារ ការទាមទារសិទ្ធិសេរីភាព ។ ទាំងអស់នេះមានសកម្មភាពតិចតួច មានតែចលនាទាមទារឯករាជ្យទេ មានលក្ខណៈទ្រង់ទ្រាយធំ ។