វិញ្ញាសាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃប្រទេសកម្ពុជា( វិញ្ញាសាទី១៤)

សំនួរ

១. ចូរនិយាយពីទិតាំង នៃចេនឡានិងបុព្វហេតុនៃចម្បាំងរវាងហ្វូណន និងចេនឡា ?

២. ចូរនិយាយពីទស្សនៈមួយចំនួន របស់រាជធានីហ្វូណនវ្យាធបុរៈ ?

៣. ចូរបង្ហាញភស្តុតាងថ្មីថា រាជធានីហ្វូណន នៅអង្គរបុរីខេត្តតាកែវ ?

៤.ចូរនិយាយពីអរិយធម៌ហ្វូណន ?

៥. ចូរនិយាយ ពីវិស័យរដ្ឋបាលសម័យហ្វូណន ?

ចម្លើយ

១. នៅខាងលើនគរភ្នំ ខ្មែរភាគខាងជើងក៏បានបង្កើតជារដ្ឋមួយដែរ ឈ្មោះថាស្រេស្ឋបុរៈ ( ចេនឡា ) ។ រដ្ឋចេនឡាជា សាមន្តរដ្ឋមួយរបស់នគរភ្នំ ហើយដែលមានទីតាំងដើមហើយស្ថិតនៅត្រង់វាលទំនាបកណ្តាល នៃទន្លេមេគង្គក្នុងតំបន់បាសាក់ ( ឡាវសព្វថ្ងៃ ) គឺនៅខាងត្បូងនៃខ្ពង់រាបកូរ៉ាត់និងវាលទំនាបទន្លេមេគង្គ ខាងជើងប៉ាក់សេ ម្តុំវត្តភូ ។ មានរាជធានីឈ្មោះ សេស្ឋ្របុរៈ ។ ក្រោយមករដ្ឋចេនឡា បានលលើកទ័ពមកវាយយកនគរភ្នំ ហើយស.វទី៧ បានបង្រួបបង្រួមនគរទាំង២ ហើយមានរាជធានីឈ្មោះ ភវបុរៈ ( សព្វថ្ងៃសម្បូរព្រៃគុក ខេត្តកំពង់ធំ ) ។

          បុព្វហេតុនៃចម្បាំងនគរទាំងពីរគឺ ទំនាស់រាជ្យវង្ស និងសាសនាៈ ស្តេចភវម៌្ម ( ចៅរូទ្រវម៌្ម កូនរបស់វីរវម៌្ម ) បានលលើកទ័ពទៅវាយនគរភ្នំ គឺដើម្បីប្រឆាំងនឹងការប៉ុនប៉ង់របស់បក្សពួកព្រះបាទគុណវម៌្ម ក្នុងការដណ្តើមរាជសម្បត្តិ ។ ម្យ៉ាងទៀតប្រហែលជាទំនាស់សាសនា អ្នកចេនឡាគោរពព្រាហ្មណ៍សាសនាភាគច្រើ​នរីឯអ្នកហ្វូណន ពីមុនគោរពព្រាហ្មណ៍សាសនាដែរ តែក្រោយមកបែរជាគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានាំឲ្យពេលនោះអ្នកចេនឡាឆ្លៀតឱកាសវាយយកហ្វូណន ។

          បើតាមទស្សនៈរបស់លោក ហ្គ្រូសលីយេ ថាបណ្តោយមកពីទឹកជំនន់ ពេលនោះព្រះបាទភវវម៌្មទី១ បានឆ្លៀតឱកាសវាយយកនគរភ្នំ នៅប្រមាណជាឆ្នំា ៥៥០គ.ស ហើយបង្កើតបានជាអាណាចក្រកម្ពុជារដ្ឋ ។

          កត្តាទាំង២នេះគឺបង្គ្រប់ទៅវីញទៅមក ។ សង្គ្រាមប្រព្រឹត្តិទៅពាក់កណ្តាលស.វទី៦ ផ្តើមដោយព្រះបាទវម៌្មទី១ រួចបន្តដោយព្រះបាទចិត្រាសេន ឬមហេន្រ្ទវម៌្ម និងបញ្ចប់ដោយព្រះបាទឦសានវម៌្មទី១  ។

២. លោក ប៉ូប៉ែលល្យូត និងលោក អៃម៉ូនីយេ បានគិតថាទីក្រុង វ្យាធបុរៈ គឺនៅអង្គរបុរីខេត្តតាកែវ ដោយលោកយោងទៅលើ ឯកសារចិន ដែលនិយាយថា ទីក្រុងទិកមុក ( តូ​, មូ ) មានសម្ងាយ៥០០លី ( ២០០គ.ម ) ពីសមុទ្រ ។ លោកហ្សក សឺដេស គិតថា ទិក មិក នៅស្ថិតនៅបាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែង ដោយគាត់ប្រឹងពន្យល់អត្ថន័យតាមភាសាវិទ្យា ។ គាត់ថា វ្យាធបុរៈ =តូ មូ =ទ្មាត់ ឬ ល្មាក់ = អ្នកទាក់ដំរី តែតាមពិតវ្យាធបុរៈ ជាពាក្យសំស្រ្តឹត ប្រែពីភាសាខ្មែរ ទិក មិក ។ វ្យាធបុរៈ ចាក់ដោយលំពែង ឬដាវ ( ន័យទាំងក្នុងចម្បាំងឬប្រមាញ់ ) ។ លោក ហ្សង់ ប័ស សឺលីយេ បានកត់សម្គាល់ថា ទីក្រុងនគរភ្នំ គឺស្ថិតនៅក្រោមវាលទំនាបនៃទន្លេមេណាម គឺជារាជធានី អ៊ូថង ទៅវិញ ។ បន្ទាប់មកទៀតរាជធានីនេះ ត្រូវបានជម្លៀសទីតាំងមកនៅជិតពាមទន្លេមេគង្គភាគខាងត្បូង នៃប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះ ។

៣. ភស្តុតាងថ្មី ដែលធ្វើឲ្យគេសន្និដ្ឋានថា វ្យាធបុរៈនៅអង្គរបុរី ប្រសើរជាងនៅបាភ្នំគឺ៖

• វ្យាធបុរៈ ឬទីក្រុងអង្គរបុរី= តូ​ ម៉ូ ( ចិនហៅ )មានវត្ថុបុរាណសំខាន់ នាសម័យនគរភ្នំជាច្រើនៈ ព្រះបដិមាព្រះវិស្ណុ ធ្វើអំពីថ្ម មានដៃ៨នៅភ្នំដាកម្ពស់ ២,៧៥០ ម៉ែត្រ ជារូបចម្លាក់ធំជាងគេនៅក្នុងភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍ នាសម័យនោះ ។ ព្រះពុទ្ធរូបធ្វើពីថ្ម ចាស់ជាងគេបំផុត នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ព្រះពុទ្ធរូបនៅវត្តរំលកអង្គបុរី ស្រុកព្រៃកប្បាស ( តាកែវ ) និងទីជិតខាងព្រះពុទ្ធរូប នៅត្រពាំងវែង ខាងត្បូងខេត្តព្រះត្រពាំង ( ខេត្តត្រាវិញ ) ...មានរចនាបថបែបភ្នំដា ។
• នៅបុរាណដ្ឋាន អូ កែវ មានព្រះពុទ្ធរូបបុរាណធ្វើពីសំរិទ្ធិ៍ជាច្រើនរចនាបែបគន្ធារៈនិងអមរាវតី ។
• ដានកំពែង នៃទីក្រុងបុរាណនេះ ( ការថតររូបភាពតាមរយៈផ្កាយរណប​ ) ។ កំពែងទីក្រុងធ្វើពីឥដ្ឋ មានប្រវែងប្រមាណ៤គ.សនឹងមានគូរទឹកទៀត ។
• មាននៅសល់ព្រែកជីក ពីអង្គបុរីឆ្ពោះទៅកំពង់ផែអូរ កែវ សម្រាប់ធ្វើពាណិជ្ជកម្ម ។

៤. អរិយធម៌ហ្វូណន មានលក្ខណៈអាយ និងលក្ខណៈឥណ្ឌា នៅដាច់ពីគ្នាពុំទាន់រលាយចូលគ្នាឡើយទេ  ។ គេសម្រេចហៅថា «អរិយធម៌ខ្មែរ ឥណ្ឌា »  ។

៥.​វិស័យរដ្ឋបាលសម័យហ្វូណន គឺអាណាចក្រភ្នំ ជាមហាអំនាចមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហើយមានរដ្ឋតូចធំនៅក្នុងភូមិភាគនេះ ចំណុះជាច្រើន  ។ អធិរាជមានគោរមងារជាស្តេចកុរុងភ្នំ ទ្រង់មានសិទ្ធិអំណាចធំធេងណាស់ អាចសម្រេចអ្វីៗបានគ្មានអ្នកណាម្នាក់អាចប្រកែកបានឡើយ រាជធានីមានកំពែងការពារយ៉ាងរឹងមុំា មានប្រជាជនរស់នៅយ៉ាងច្រើនហើយត្រូវបង់ពន្ធជាមាស ប្រាក់ ត្បូង គជគ្រឿងក្រអូប ឬស្រូវជាដើម ។