ប្រវត្តិសាស្រ្តនៃប្រទេសកម្ពុជាសម័យហ្វូណន ( ទី១ )

សំនួរ

១.  តើសម័យហ្វូណនគិតចាប់ពីឆ្នាំណា​ ដល់ឆ្នាំណា ?

២. ហេតុអ្វី បានជាគេគិតពីឆ្នាំ៥២មក ?

៣. តើខ្មែរោមែនទេ ដែលបានកតត្រាថានៅឆ្នាំ៥២ គ.ស ខ្មែរកើតជារដ្ឋដំបូង ?       

៤. តើពាក្យ ហ្វូណនមានន័យដូចម្តេច តាមទស្សនៈប្រវត្តិវិទូមួយចំនួន ?      

៥. តើពាក្យ លីវយី ហ៊ុនទៀន សោមា កៅទណ្ឌិន្យ ព្រះថោង នាងនាគ មានអត្ថន័យដូចម្តេច ?

៦. ចូរនិយាយពីកំណើតរដ្ឋហ្វូណន ?

៧. ចូរនិយាយពីទីតាំងរបស់ហ្វូណន នៅក្នុងឯកសារចិន ?      

៨. ចូរនិយាយពីរាជ្យវង្សរបស់ហ្វូណន ?

៩. តើពាក្យ « វរ្ម័ន » បង្កើតឡើងដោយអ្នកណា ? ប្រើនៅក្នុងអត្ថបទណាខ្លះ ?​ចុះពាក្យ « វម៌្ម »បែបនេះបង្កើតឡើងដោយអ្នកណាដែរ ? ប្រើនៅទីណាខ្លះ ? ហើយសព្វថ្ងៃនេះគេនៅប្រើប្រាស់ដែរឬទេ ?

១០. តើពាក្យ សុវណ្ណភូមិកើតនៅពេលណា ? ដើម្បីសម្គាល់អ្វី ? ស្ថិតនៅទីណា ?

១១.  តើស្តេចអង្គណាដែលបានឡើងសោយរាជ្យ នៅហ្វូណនដំបូងគេ និងស្តេចអង្គណាដែលបានសោយរាជ្យក្រោយគេ ។

១២. បេសកទូតឥណ្ឌាឈ្មោះអ្វី ដែលបានមកហ្វូណនដំណាលគ្នា ជាមួយបេសកទូតចិន ? នៅឆ្នាំណា ?

១៣. តើបេសកទូតចិន មកដល់ហ្វូណនមានឈ្មោះអ្វីខ្លះ ? មកដល់នៅឆ្នាំណា ?

១៤. តើឥទ្ធិពលឥណ្ឌា មកដល់ហ្វូណនតាមរយៈរបៀបណា ?       

១៥. តើលឥទ្ធិពលឥណ្ឌា បានបន្សល់ទុកអ្វីខ្លះ នៅប្រទេសខ្មែរ ?

១៦. តើឥទ្ធិពលចិន ផ្សព្វផ្សាយមកកម្ពុជាតាមរបៀបណា ?

១៧.​តើចិនបានបន្សល់ទុក​នូវឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនអ្វីខ្លះ នៅប្រទេសខ្មែរ ?                  

១៨. គេនិយាយថា ខ្មែរសម័យមុនមានលក្ខណៈដូចជាឥណ្ឌាកើតជាត្រឹមត្រូវដែរឬទេ ?       

១៩. មុនការហូចូកមកដល់ របស់ឥទ្ធិពលវប្បធម៌ឥណ្ឌា និងចិនតើខ្មែរមានវប្បធម៌របស់ខ្លួនដែរឬទេ ?

២០. តើអ្នកការទូតចិន មកដល់ហ្វូណននៅឆ្នាំណា ? មានឈ្មោះអ្វីខ្លះ ?

ចម្លើយ

១. សម័យហ្វូណន គិតចាប់តាំងពីឆ្នាំ ៥២នៃគ.ស ដល់ឆ្នាំ ៥៥០នៃគ.ស ។

២. បានជាគេគិតពីឆ្នាំ៥២មក ព្រោះប្រវត្តិសាស្រ្តគេគិតថាតាំងពីមានការកត់ត្រានូវប្រភពឯកសារសរសេរ គឺអក្សរ ។

៣. មិនមែនខ្មែរទេ ដែលបានកត់ត្រាថានៅឆ្នាំ​៥២គ.សខ្មែរកើតជារដ្ឋដំបូងគឺចិនកត់ត្រា និងសរសេរអំពីហ្វូណន ។

៤. ពាក្យហ្វូណន បើតាមទស្សនៈប្រវត្តិវិទូមួយមានអត្ថន័យដូចជា៖

          លោកព្រូម ធ្លាប់សិក្សាលើគ្រាប់ឈាមខ្មែរ និងព្នង ដែលជាពិន្ទុ​ទាំងពីរនេះ មានដើមកំណើតតែមួយដូចគ្នា ។ ម្លោះហើយ ប្រហែលខ្មែរជំនាន់ដើម ហៅខ្លួនឯងថា ព្នង ទើបពេលពួកចិនមកដល់ ឮខ្មែរបុរាណហៅខ្លួនឯងដូច្នេះក៏បានសរសេរត្រាប់សូតាម ទើបចេញជាពាក្យហ្វូណន ឬប៊ីយោណាមនេះឡើង  ។

          លោក ហ្សក សឺដេស បានពន្យល់ថាចិនរាយការណ៍ថាហ្វូណនមានគោរម្យងារគូឡុង = កុរុង = ក្រុង = ស្តេច ។ សម័យបុរាណខ្មែរបូជាព្រះនៅភ្នំ នាំឲ្យគេហៅថា កុរុងវ្នំ = ស្តេចវ្នំ ។ អ្នកប្រាជ្ញខ្មែរជំនាន់មុន ជឿជាក់លើរឿងនេះហើយនាំគ្នានិយមការបកប្រែពាក្យ ហ្វូណនថាជានគរភ្នំ ។

          នៅក្នុងសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា របស់លោកសាស្រ្តាចារ្យ វង់ សុធារ៉ា ​និងណុប សុខា បានឲ្យដឹងថា ជនជាតិនោះហៅឈ្មោះជនជាតិមួយទៀត តាមតែពាក្យជនជាតិនោះហៅខ្លួនឯងឡើយ ដូចជាខ្មែរហៅវៀតណាម ថាយួន ហៅភារត់ ថា ក្លិង ហៅអឺរ៉ុបថា បារាំង ហៅចុងក័រថា ចិន វៀតណាមហៅសូវៀតថា លៀនសូ ហៅខ្មែរថា កាវមឿង ( អ្នកមាន ) ចិនហៅខ្មែរសម័យអង្គរថា ចេនឡា​ បើទុកជាជីវ តាក្វាន់បញ្ជាក់ថាជនជាតិនេះហៅខ្លួនឯងថា កាមពូចឺក៏ដោយ ។

          ហេតុនេះពាក្យ ហ្វុ ឬ ហ្វូមានន័យថា មានទ្រព្យសម្បត្តិសម្បូណ៌ឬអ្នកមាន ដូចគ្នានឹងគំនិតយួនបុរាណហៅខ្មែរដែរ ។ ពាក្យបន្ទាប់ ណន ឬ ណាម មានន័យថា ត្បួង ដូចពាក្តវៀតណាម មានន័យថា វៀតខាងត្បូង ដូច្នេះឯង ។

          ដូចនេះពាក្យ ហ្វូណន មានន័យថាប្រទេសអ្នកមានខាងត្បូង ឬមហាសាលខាងត្បូងទៅវិញទេ ។

៥ . ពាក្យទាំងនេះមានអត្ថន័យដូចគ្នា គឺសំដៅដល់អង្គក្សត្រាក្សត្រីដំបូងរបស់ហ្វូណន ។ ប៉ុន្តែគេហៅខុសៗគ្នាគឺ ពាក្យលីវ យី ហ៊ុន ទៀន ចិនជាអ្នកហៅ ពាក្យសោមា កៅឌិន្យ ចាម្ប៉ាជាអ្នកហៅ ពាក្យព្រះថោង នាងនាគ ខ្មែរជាអ្នកហៅខ្លួនឯង ។

៦.​ដែនដីសណ្តទន្លេមេគង្គនៅដើមគ.ស ជាទឹកដីដែលស្ថិតនៅក្រោមកិច្ចដឹកនាំនៃព្រះនាងលីវយី ។ លុះឆ្នាំប្រមាណជាឆ្នាំ ៥០នៃគ.សព្រះនាងលីវយី ត្រូវតទល់នឹងសំពៅឥណ្ឌាក្រោមបញ្ជាការរបស់ព្រាហ្មណ៍ ហ៊ុន ទៀន ដែលបានចូលមកកាន់កាប់ទឹកដីព្រះនាង ។ ព្រាហ្មណ៍ ហ៊ុន​ ទៀន​ បានឈ្នះព្រះនាងលីវយី ហើយបានប្រកាសខ្លួនជាស្តេច លើភូមិភាគដីសណ្តទន្លេមេគង្គ និងបានរៀបអភិសេកជាមួយព្រះនាង លីវ យីជាព្រះអគ្គមហេសី ។ តមកព្រះបាទ ហ៊ុន ទៀនបានរៀបចំទឹកដីវាលទំនាបទន្លេមេគង្គ ភាគខាងត្បូងឲ្យកើតបានជារដ្ឋមួយទៅតាមទស្សនៈរាជាធិបតេយ្យឥណ្ឌា ។ ហ្វូ ណនមានរាជធានីនៅស្រុកអង្គរបុរីខេត្តតាកែវ មានឈ្មោះថា វ្យាធបុរៈ និងមានកំពងផែអន្តរជាតិមួយឈ្មោះថាអូរកែវ Oc Eo ពីស.វទី១ ដល់ ស.វទី៦ នៃគ.ស ។

៧. ទីតាំងរបស់ហ្វូណន នៅក្នុងឯកសារចិនគឺដឹងតាមរយៈកំណត់ត្រារបស់គណៈ ប្រតិភូចិនមួយក្រុម ដឹកនាំដោយលោក កាំង ថៃ និងលោក  ជូ យីង ( រវាងគ.ស ២២៥. ២៣០ គ.ស ) ដែលបានស្វែងរកផ្លូវគោកទៅកាន់ឥណ្ឌាហើយបានឆ្លងកាត់ប្រទេសហ្វូណន បានរៀបរាប់ថាអាណាចក្រហ្វូណន ស្ថិតនៅខាងត្បូងយេណាន ( តុងកឹង ) គឺមានចម្ងាយ ៧,០០០លី= ៤.០៣២គ.ម និងជាង ៣.០០០លី ( ១.៧២៨គ.ម) ពីនីរតីនៃប្រទេស លីន យី (ចាម្ប៉ា ) ( ១លី ស្មើ៥៧៦ម៉ែត្រ ) ។ មានទន្លេធំមួយ ហូរកាត់ពីទិសពាយ័ព្យទៅទីសខាងកើត៣ ហើយហូរចាក់ទៅសមុទ្រធំ ។ បើគិតទៅ គឺត្រូវនឹងប្រទេសកកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ កម្ពុជាក្រោមនិង ប្រទេសថៃផ្នែកកណ្តាល ។ ឈូងសមុទ្រធំ ក្នុងឯកសារចិនគឺជាឈូងសមុទ្រថៃ ឯទន្លេធំដែលហូរកាត់ទៅក្នុងសមុទ្រគឺគ្មានអ្វីក្រៅពីទន្លេមេគង្គ បើនិយាយឲ្យចំគឺទន្លេសាប ។

៨. រាជ្យវង្សរបស់ហ្វូណន តាមរយៈឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្តរាជ្យវង្សលាង របស់ចិន៖             

• ព្រះបាទ ហ៊ុន ទៀន ( ៥២... )
• ព្រះបាទ ហ៊ុន ប៉ាន់ហួង ( ១០០... )( បុត្រាទី១ )
• ព្រះបាទ ហ៊ុន ប៉ាន់ ប៉ាន់ ( ១០០ .... ) ( បុត្រាទី២ )
• ព្រះបាទហ្វាន់ចេម៉ាន់ ( ១៩០... ) ( មេទ័ពឡើងសោយរាជ្យ )
• ព្រះបាទ ( ហ្វាន់ ) គឹន ចេង ( ២.... ) (បុត្រ )
• ព្រះបាទហ្វាន់ចាន់ ( ឆាន ) ( ២៣០. ៤៥ ) ក្មួយឬ កូននៃបងប្អូនស្រី
• ព្រះបាទ ហ្វាន់ ចាង ( ឆាង ) ( ២៥៥ ) ( ប្អូន ហ្វាន់ គឹនចេង )
• ព្រះបាទ ហ្វាន់ ស៊ីឃុន ( ២៤៥ . ២៨៩ ) មេទ័ព ធ្វើគត់ហ្វាន់ ឆាងដណ្តើមរាជ្យ )
• ព្រះបាទ ឆៀន ឈូឆានតាន ( ច័ន្ទន ) ( ... ៣៥៧... )
• ព្រះបាទ កៅណ្ឌិន្យ ទី២ ( ៤២០... )
• ព្រះបាទស្រីន្ទ្រវម៌្ម = សេស្រ្ឋវម៌្ម = ឆេលីតោប៉ាម៉ោ ( ... ៤៣១. ៤. ៥. ៤៣៨... )
• ព្រះបាទ កៅណ្ឌិន្យ ជយវម៌្ម ( ៤៧០.៥១៤ )
• ព្រះបាទ គុណវម៌្ម ( ៥១៥ ) ( រជ្ជទាយាទ )
• ព្រះបាទរុទ្រវម៌្ម ( ៥១៤.៥៥០ ) (បុត្រាស្នំ )។

៩. ពាក្យ«វរ្ម័ន » នេះបង្កើតឡើងដោយហ្សកសឺដេស ជាភាសាវិទូបារាំងប្រចាំនៅកម្ពុជា ដែលជាអ្នកស្រាវជ្រាវនឹងសរសេរប្រវត្តិទី២០ ។ ពាក្យ វរ័្មន នេះមានប្រើតែនៅក្នុងសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តកកម្ពុជា របស់លោកហ្សក សឺដេសនៅដើមស.វទី២០ ។ បន្ទាប់មកអ្នកប្រវត្តិវិទូខ្មែរ និងបររទេសមួយចំនួនធំបានប្រើប្រាស់ពាក្យ« រវ័្មន»នេះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ។

          ចំណែកពាក្យ​ វម៌្ម ( សម័យថ្មីត្រូវបានគេសរសេរជាវរ្ម័ន ) គឺបុព្វបុរសខ្មែរបានខ្ចីភាសាសំស្ក្រឹតបុរាណ យកមកប្រើប្រាស់ ក្នុងការសរសេរគោរម្យងារព្រះមហាក្សត្រខ្មែរតាំងពីសម័យហ្វូណន ដល់​ស.វទី១៦ ។ ពាក្យ « វម៌្ម » មានភស្តុតាងបញ្ជាក់នៅក្នុងសិលាចារឹកខ្មែរស្រាប់ តាំងពីសម័យហ្វូណនក រហូតដល់ស.វ​ទី១៦  ។

          ពាក្យ « វម៌្ម »​ នេះសព្វថ្ងៃមនុស្សជាច្រើនលែងប្រើហើយ គឺប្រើពាក្យ « វរ័ន្ម » ដែលលោក ហ្សកដឺដែស បង្កើតឡើង ។ បច្ចុប្បន្ន ពាក្យ « វម៌្ម » ជាភាសាសំស្ក្រឹតបុរាណ ដែលខ្មែរបើតាំងពីបុរាណនោះ គឺស្ទើរតែពុំមានអ្នកណាស្គាល់ឡើយក្រៅតែពីអ្នកសិក្សាសិលាចារឹកមួយចំនួនប៉ុណ្ណោះ ។ ដូចនេះយើងទាំងអស់គ្នាគួរតែប្រើពាក្យ «វម៌្ម» បែបនេះឡើងវិញព្រោះដូនតាយើង បានប្រើប្រាស់គោរម្យងារបែបនេះជាយូរណាស់មកហើយ ( សម័យហ្វូណន ដល់ ស.វទី១៦ ) ( សូមមើលសិលាចារឹកនៅ ទំព័រ២៣៥ ) ។

១០. ពាក្យសុវណ្ណភូមិ កើតនៅសលតវត្សទី៣ មុនគ្រឹស្តសករាជក្នុងរាជ្យព្រះបាទអសោកមហារាជ នៃប្រទេសឥណ្ឌា ។ ពាក្យ​នេះដើម្បីសម្គាល់ទឹកដី ដែលព្រះបាទអសោកមហារាជ ឲ្យបេសកទូតព្រះពុទ្ធសាសនា២អង្គគឺនាមព្រះសោណកត្ថេរ និងឧត្តរត្ថេរ ឲ្យទៅផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនា នៅដែនដីសុវណ្ណភូមិ ។​ ប៉ុន្តែ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះគេនៅមិនដឹងថា ដែនដីសុវណ្ណភូមិនេះ គឺនៅទីណាឲ្យប្រាកដនោះទេហេតុនេះហើយ បានប្រទេសភូមា អះអាងថានៅប្រទេសភូមា ចំណែកប្រទេសថៃមថានៅប្រទេសថៃ ហើយប្រទេសខ្មែរយើងក៏អះអាហថានៅប្រទេសខ្មែរយើងដែរ ដោយយោងទៅលើភស្តុតាងផ្សេងៗ ។​តែបើនិយាយរួមទៅ ប្រហែលទឹកដីសុវណ្ណភូមិនេះគឹត្រូវនឹងទឹកដីនៃប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍សព្វថ្ងៃ ។

១១.​ព្រះមហាក្សត្រ ដែលបានសោយរាជ្យនៅហ្វូណន ដំបូងគេឈ្មោះព្រះបាទ ហ៊ុន ទៀន និងស្តេចដែលបានសោយរាជ្យក្រោយគេគឺ ព្រះបាទ រុទ្រវ័ម្ម ។

១២. បេសកទូតឥណ្ឌា ដែលបានមកហ្វូ ណនដំណាលគ្នាជាមួយបេសកទូតចិនឈ្មោះ ចិន សុង នៅឆ្នាំ ២៣០គ.ស ។

១៣. បេសកទូតចិន មកដល់ហ្វូណនមានឈ្មោះ កាំងថៃ និងជូយីង ។ មកដល់ហ្វូណន​នៅឆ្នាំ ២៣០នៃគ.ស ។

១៤. បានផ្សព្វផ្សាយឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនមកប្រទេសខ្មែរតាមរយៈ

• ជំនួញ ៖ នៅពេលឥណ្ឌា បានធ្វើជំនួញមកដល់ប្រទេសខ្មែរ អ្នកស្រុកកខ្មែរមើលឃើញថា ពួកឥណ្ឌាមានវប្បធម៌ខ្ពស់ជាង ក៏យកតម្រាប់តាម ។​
• សាសនា៖ នៅសតវត្សទី៣ មុនគ.សព្រះបាទអសោកមហារាជ បានបញ្ជូនបេសកទូតព្រះពុទ្ធសាសនា២អង្គ មកដែនដីសុវណ្ណភូមិ ដែលត្រូវនិងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។ ចំណែកព្រាហ្មណ៍សានា ក៏បានហូររចូលមកអាស៊ីអាគ្នេយ៍ផងដែរ ។
• អន្តោប្រវេសន៍៖ គ្រោះរាំងស្ងួត, ការគាបសង្កត់, វប្បធម៌គាត់ទាបជាងគេ នោះនាំឲ្យមានការធ្វើដំណើរចាកចេញមកប្រទេសខ្មែរ ហើយក៏យកសាសនាប្រពៃណីមកជាមួយ  ។
• ការអញ្ជើញ៖ ប្រទេសខ្មែរ បានទៅអញ្ជើញពួកព្រាហ្មណ៍ ដែលមានចំនេះដឹងមកធ្វើពិធីផ្សេងៗ​ដើម្បីឲ្យខ្លួនក្លាយទៅជាស្តេចខ្លាំងពូកែ ជាស្តេចចក្រពត្តិ ឬប្រសិទ្ធិក្នុងពិធីផ្សេងៗ ។ មួយទៀតអញ្ជើញមកធ្វើជាទីប្រឹក្សា ឬគ្រូបង្រៀន ព្រះរាជវង្សានុវង្ស និងកូនមន្រ្តីធំក្នុងព្រះនគរ ។
• នាវាចរណ៍ៈ​អ្នកស្រុកខ្មែរ គឺជាអ្នកបើកនាវារកស៊ីពី ឥណ្ឌាមកស្រុកខ្មែរវិញ រួចទៅចិននិងត្រលប់មកខ្មែរវិញ ។​
• ការសិក្សា៖​អ្នកស្រុកខ្មែរ ទៅសិក្សានៅឥណ្ឌា ដើម្បីយកចំណេះវិជ្ជាត្រលប់មកវិញ ដូចជាបុត្រាព្រះបាទជ័យវ៌ម្មទី៧ ព្រះនា​មតមិលិន្ទជាដើម ។
• ការទូត៖ អ្នកស្រុកខ្មែរ បានទៅដាក់ការទូតជាមួយឥណ្ឌា ហើយឥណ្ឌាក៏បានដាក់ទូតមកវិញ ហើយក៏បានផ្លាស់ប្តូរវប្បធម៌គ្នាទៅវិញទៅមក ។
• ឈ្លានពាន៖ បន្ទាប់ពីមានការឈ្លានមនុស្សនៅឥណ្ឌាមួយចំនួន បានស្វែងរកកន្លែងថ្មីសម្រាប់រស់នៅដោយយកមកជាមួយនូវវប្បធម៌ ប្រពៃណីសាសនា ។

១៥.​ឥទ្ធិពលឥណ្ឌា បានបន្សល់ទុកនៅប្រទេសខ្មែរដូចជា៖                                 

• ភាសា ៖ សំស្រ្តឹត និងបាលី
• អក្សរ៖ បល្លវ ចាលុក្យ និងទេវនាគរី
• សាសនា៖ ព្រាណ៍សាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសានា
• ស្ថាបត្យកម្ម ៖ ប្រាសាទបុរាណ បដិមាករ ក្បាច់ចម្លាក់ ។
• ចម្លាក់៖ បដិមា ក្បាច់ចម្លាក់លើសំណង់ទាំងឡាយ ។
• របបគ្រប់គ្រង៖ ​ដឹកនាំបែបបិតាធិបតេយ្យ ។
• ទំនៀមទំលាប់ខ្លះ ៖ ទំនាក់ទំនងមានការជូតក្បាដោយក្រមា ,ការចិញ្ចឹមសត្វជាដើម ។
• ទ្រឹស្តី៖ ស្តេចចក្រពត្តិ វាយយកប្រទេសតូចដាក់ជាចំណុះ កេណ្ឌប្រជារាស្ត្រជាដើម ។

១៦. ឥទ្ធិពលចិន បានផ្សព្វផ្សាយនៅប្រទេសខ្មែរតាមរយៈ

• ជំនួញ៖​អ្នកស្រុកខ្មែររកស៊ីពាណិជ្ជកម្ម ជាមួយចិនតាមកំពង់ផែជាច្រើន នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ហើយអ្នកស្រុកខ្មែរ ក៏បានយកតម្រាប់តាមព្រោះចិនមានវប្បធម៌ជាង
• អន្តោប្រវេសន៍៖ នៅប្រទេសចិនឧស្សាហ៍មានសង្គ្រាមញឹកញាប់ ហេតុនេះមានអ្នកភៀសខ្លួនចិនជាច្រើន បានចាកចេញមកនៅពាសពេញអាស៊ីអាគ្នេយ៍តាមផ្លូវសមុទ្រ ទន្លេមេគង្គ យ៉ង់សេ សាលវិន មេណាម ជាដើម ក៏បានមកដល់ប្រទេសខ្មែរ​ ។
• នាវាចរណ៍៖ ពួកចិនពូកែធ្វើសេដ្ឋកិច្ច ដូចជា រកស៊ីជូញដូរ លក់របស់របរនៅតាមទីផ្សារ ។ ពួកចិនក៏ពូកែធ្វើកសិកម្ម មានដំណាំស្រែចម្កាជាដើម ។ ពួកចិនបានកំពង់អូកែវ ស៊ូម៉ាត្រា និងស្រីវិជ័យជាកំពង់ផែកណ្តាលសម្រាប់រកស៊ីនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។
• ការទូត៖ ប្រទេសខ្មែរ តែងតែធ្វើការដាក់ទូតជាមួយិចិនជានិច្ច ក្នុងនាមជាប្រទេសធំក្នុងតំបន់កហើយនិងទាក់ទងលើវិស័យកពាណិជ្ជកម្ម ។

១៧. ចិនបានបន្សល់ទុក នូវឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅប្រទេសខ្មែរដូចជា៖                          

• វិពាណិជ្ជកម្ម៖ រកស៊ីជួញដូរ លក់របស់របរ នៅតាមកំពង់ផែតាមទីផ្សារនានា
• ការគិតលេខ៖ យកក្បួនចិនមកគិតលេខ ( គ្រាប់ក្បាច់ឬក្បាច់ចិន )
• ប្រពៃណី ៖ អ្នកស្រុកខ្មែរ បានគោរពតាមបែបចិន ដោយគិតថាខ្លួនជាប់ស្រឡាយចិន ។

១៨. នៅអំឡុងប្រហែលជា ៥០០ឆ្នាំដំបូង នៃគ.សឥណ្ឌាបានផ្តល់ឲ្យខ្មែរនូវអក្សរ ទក្សិណាបថ និងភាសាសំស្រ្តឹតសម្រាប់តែងពាក្យកាព្យ វាក្យស័ព្ទដែលរៀបរាបពីឋានន្តរស័ក (ដែលមិនមែនជាប្រព័ន្ធបែងចែកវណ្ណៈតាមបែបឥណ្ឌាទេ ) ព្រោះព្រះពុទ្ធសាសនា ទស្សនវិទ្យា អំពីចក្រត្តិធិរាជរបៀបរបបថ្មី នៅក្នុងការដឹកនាំនយោបាយ សង្គមវិទ្យាស្ថាបត្យកម្ម បដិមានសាស្រ្ត តារាសាស្រ្ត និងសោភ័ណ្ឌវិទ្យា ។ បើពុំមានឥណ្ឌាទេ គេពុំអាចស្ថាបនាអង្គរបានឡើយ ។ តែអង្គរមិនមែនជាទីក្រុងរបស់ឥណ្ឌាទេ នេះក៏ដូចជាទីក្រុងប៉ារីស នៅបារាំងនាមជ្ឈឹមសម័យ ក៏ពុំមែនជាទីក្រុងករបស់ចក្រភពរ៉ូម ដូច្នោះដែរ ។

១៩. មុនការហូរចូលមកដល់ របស់ឥទ្ធិពលវប្បធម៌ឥណ្ឌា និងចិនខ្មែរមានវប្បធម៌ផ្ទាល់របស់ខ្លួន ដែលគេហៅថា អរិយធម៌រួមគឺ អរិយធម៌អូស្ត្រាអាស៊ីយ៉ាទិក ដោយរាប់ចាប់ពីឥណ្ឌាខាងត្បូង ស្រីលង្កា ភូមា មន ខ្មែរ ចម្ប៉ា ស្រីធម្មរាតស៊ូម៉ាត្រា ស្រីវិជ័យនិងចិនភាគខាងត្បូង ។ អរិយធម៌រួមនេះមានដូចជា៖

• ជឿលើជីវចលនិយម៖ មានជំនឿទៅលើវត្ថុ ទីកន្លែងខ្ពស់ៗ ធម្មជាតិ វិញ្ញាណ ព្រលឹង ការដេកយល់សសប្តិ
• កប់សព៖ មានដាក់ដង្វាយផ្សេយៗ នៅក្នុងក្អម ពូចមានវត្ថុប្រើប្រាស់ គ្រឿងអលង្កា នៅក្នុងក្តារមឈូសគ្រឿងសព្វាវុធជាដើម ។
• គោរពព្រលឹងដូនតា ៖ កាត់សក់បង្កក់ឆ្មប កោរជកចូលម្លប់ រៀបការ ចម្រើនអាយុ ឆ្លងវ័យ ជាដើម ។
• គោរពអ្នកតា៖ ជឿលើអ្នកតាយ៉ាងខ្លាំង ដោយធ្វើពិធីឡើងអ្នកដើម្បីសុំសេចក្តីសុខ និងសុំទឹកភ្លៀងនិងព្យាបាលរោគ បែរបន់ពីបញ្ហាផ្សេងៗជាដើម ។
• គោរពគុហារ ឬវូងភ្នំ៖ជាកន្លែងពិសិដ្ឋ ដែលអាចញុំាងឲ្យគេសម្រេចបានអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង ។
• ជីវភាព៖ មនុស្សចេះធ្វើស្រែវស្សា នេសាទ ជក់ថ្នាំកនិងដាំថ្នាំសម្រាប់ជក់
• ចេះបរបាញ់សត្វ ផ្សាំងសត្វ និងចេះប្រើប្រាស់របស់របរធ្វើពីលោហៈ មានកាក់ បន្តោង កងដៃ ទំហូរ ចេះដាំបាយហូបជាដើម
• ចេះលម្អកាយ ៖ មានគ្រឿងអលង្ការ តម្បាញ សម្ពត់ស្លៀក ប្រើឧបករណ៍ភ្លេង ចេះប្រើទូក នាវាចរក្នុងសមុទ្រយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ ។

ទាំងអស់នេះ គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះរបស់វប្បធម៌ខ្មែរ និងអ្នកអាស៊ីអាគ្នេយ៍ មុនការមកដល់នៃអរិយធម៌ឥណ្ឌានិងចិន ។

២០. អ្នកការទូតចិនមកដល់ហ្វូណនដំបូងនៅឆ្នាំ ២៣០. ៤០ គ.ស ដែលដឹកនាំដោយលោក កាំង ថៃ និង ជួ យិង ។