មូលហេតុអ្វីបានជាព្រះពុទ្ធសាសនាត្រូវបានចែកចេញជាពីរនិកាយ ? ហើយនិកាយនីមួយៗ ខុសគ្នាដូចម្តេចខ្លះ ?

ព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវបានចែងចេញជាពីរនិកាយ គឺកាយមហាយាន និង​និកាយហីនយាន ។ ​មូលហេតុនៃការបែងចែកនិកាយទាំងពីរ​នេះ មានដូចតទៅ ៖

ក. ក្រោយព្រះពុទ្ធ​បរិនិញ្វនបានពីររយឆ្នាំ មានការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងព្រហ្មញ្ញសាសនា និង ព្រះពុទ្ធសាសនា ​។ ព្រះពុទ្ធសាសនាមានវិន័យតឹងតែង ដែលអ្នកសិក្សាបួសរៀន បានសំរេចបំណងដោយកំរ ។ ឯព្រហ្មញ្ញសាសនាវីញ ឃើញថាឆាប់បានដល់គោលដៅជាង ។ ដោយមូលហេតុនេះ គណៈសង្ឃខាងពុទ្ធសាសនាខ្លះ ​​បានបែកចេញពីព្រះសាសនា ហើយបានកែប្រែលិទ្ធខ្លះអោយឆាប់រហ័យបានសំរេចដល់ត្រើយ កុំអោយចា​ញ់លទ្ធិសាសនាព្រហ្មណ៍ ។ លទ្ធិថ្មីនេះគឺ មហាយានមានន័យថារទេះធំដែលអាចផ្ទុកមនុស្សបានច្រើន ធ្វើអោយមនុស្សឆាប់បានសម្រេចច្រើនគ្នា ​។ មូលហេតុមួយទៀតអ្នកកាន់ពុទ្ធសាសនាខ្លះ ចង់អោយមានអាទិទេពអង្គណាមួយនូគ្រប់គ្រងជានិច្ចដូចជា បវណកិតេស្វរៈ រឺ លោកកេស្វរៈ ពោធិសសត្វមញ្ជុស្រីជាដើម ។

ខ. ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន និងហីនយាន មានលក្ខណៈ ខុសគ្នាដូចតទៅ ៖

• មហាយានមានន័យថា “យានធំ” អាចផ្ទុកមនុស្ស សត្វបានច្រើនគ្នា ដើម្បីដឹកនាំឆ្ពោះទៅកាន់ទីរំលត់ទុក្ខ គឺ ព្រះ​និព្វាន ​។ ពុទ្ធសាសនាមហាយានមានវិន័យធូរស្រាល អាចស្លៀកខោ ពាក់អាវ ។ តែគេសង្កត់ធ្ងន់តែទៅលើការអប់រំចិត្ត ។ និកាយនេះគោរពលទ្ធិរិយវាទ គឺប្រតិបត្តិតាមពាក្យសំដី គ្រូអាចារ្យរបស់ខ្លួនតៗគ្នា ដោយមិនគោរពតាមព្រះត្រៃបិដក ដែលជាពាក្យសំដីរបស់ព្រះពុទ្ធទេ ។ អ្នកប្រាជ្ងខាងពុទ្ធសាសនាមហាយាន បានបង្កើតគម្ពីសទ្ធម្មបណ្អរីក គម្ពីរលង្កាវតារសូត្រ និងគម្ពីប្រាជ្ងបារមិគា ដែលសុទ្ធចារឹកជាភាសាសំស្រ្តឹតទាំងអស់ ។
• ហីនយាន មានន័យថា “ យានតូចចង្អៀត “ ដែលផ្ទុកមនុស្សសត្វបានតិច មានវិន័យតឹងតែង ដោយគោរព តាមព្រះត្រៃបិដកដែលសរសេរជាភាសាបាលីជាធំ ។

ពុទ្ធសាសនាហីនយាន ​បានអប់រំទូន្មានកាយ វាចា ចិត្ត អោយបានល្អត្រឹមត្រូវស្រគត់ស្រគំ ។ បព្វជិតពុំមានសិទ្ធិស្លៀកពាក់ខោអាវ គឺ គ្រងឃ្មុំជីពពណ៌លឿង ។ ព្រះពុទ្ធសាសនាហីនយានបានសំដែងថា “ខ្លួនទីពឹងខ្លួន” ​គឺកុសលដែលអ្នកបាធ្វើនិងនាំអ្នកនោះអោយរួចចាក់ទុក្ខ​ ។ ឯមហាយានវិញបានសំដែងថា “ កុសលរបស់ខ្លួន អាចនឹងផ្សាយដល់អ្នកដទៃទៀតបានដែរ “ ។