ចូរនិយាយពីដំណើរវិវត្តនៃសាសនានៅកម្ពុជា ។

           ដំណើរនៃសាសនានៅកម្ពុជា តាំងពីសម័យបុរាណកាលមកខ្មែរបានទទួលនូវសាសនាដ៏ធំ អស្ចារ្យពីប្រទេសឥណ្ឌា ដូចជាសាសនាហិណ្ឌូបានដើរតួយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរដូចជានៅរាជាណាចក្រអង្គរដែលមានការផ្លាស់ប្ដូរទស្សនៈនៃ “ deva-raja ឬ god-king “ ដែលតែងតែតាំងប្រកាសខ្លួនឯងដូចទៅនិងព្រះសិវៈ (Shiva) ។ ប្រាសាទភាគច្រើននៅចក្រភពអង្គរត្រូវបានរចនាទៅលើជំនឿព្រះសិវៈ (Shiva)និងព្រះវិស្ណុ (Vishun) ។ ការជឿទៅលើព្រះ  ប្រាសាទត្រូវបានសាងសង់យ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់ជាមួយនឹងក្បួរក្បាច់រចនាយ៉ាងល្អហើយសម្ភារៈដែលត្រូវប្រើគឺភាគីច្រើនជាថ្ម ។ សាសនាទី២ ដែលខ្មែរយើងគោរពគឺព្រះពុទ្ធសាសនា (ហិនយាន) ដែលបានក្លាយទៅជាសាសនាមួយដ៏ធំទូលាយក្នុងពេលតែមួយនិងហិណ្ឌូសាសនាដែរ ។ តែទោះបីជាយ៉ាងណាព្រះពុទ្ធសាសនាបានក្លាយជាសាសនាមួយយ៉ាងធំ ។ ក្រោយមកទាំងហិណ្ឌូសាសនាក៏ដូចជាព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន្ដបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងនយោបាយ សាសនា និងអ្នកគាំទ្រទស្សនៈរបស់អរិយខ្មែរ ដោយសេ្ដចបានតែងតាំងខ្លួនឪ្យទៅជា god-king ឬ deva-raja ។ មនោគមនវិជ្ជានេះដែលស្ដេចជាអ្នកតាក់តែងច្បាប់សម្រាប់​គ្រប់គ្រងប្រទេសទាំងមូលទៅលរាជាអាណាចក្រជាមួយនឹងស្មារតីគ្រប់ដណ្ដប់ទៅលើប្រជាពលរដ្ឋ និងធ្វើឪ្យរាជារាជាណាចក្រកាន់តែមានភាពប្រសើរឡើង ។ ភាពជោគជ័យរបស់សេ្ដច គឺជាអាចធ្វើការផ្លាស់ប្ដូរទៅលើអំណាចមនុស្សយ៉ាងខ្លាំងក្នុងការត្រួតត្រាកងទ័ពហើយមានការយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ដ និងការកសាងប្រាសាទបន្ថែមទៀត ។ មកដល់ស.វទី ១៣ ពុទ្ធសាសនិក ថេរវាទ បានណែនាំបង្ហាញទៅកាន់ប្រជាជនខ្មែរថា ខ្មែរកើតមកពីស្រីលង្ការ និងបានក្លាយទៅជាដចំណែកមួយយ៉ាងធំនៃ Royal Court ។ ការបង្រៀននៃពុទ្ធសាសនិកថេរវាទ បានជួបជាមួយអបីយជំនឿដើមរបស់ជនជាតិខ្មែរ ដូចជាការបង្រៀនមនុស្សឪ្យស្វែងរកនូវភាពល្អដោយខ្លួនឯងនិងធ្វើជាបោះបង់ចោលនូវវត្ថុអ្វីៗ ដែលមានលក្ខណៈទូលាយ ។ ក្នុងការបង្រៀននេះឃើញថាឥរិយាបថរបស់មនុស្សឆ្ពោះទៅសរកអាទិទេពហិណ្ឌូ ក៏ដូចជាការផ្លាស់ប្ដូរនៃសេ្ដចអាទិទេព ។ ប្រជាជនខ្មែរហាក់បីដូចជា សិស្សដែលស្ដាបឳវាទដូចដែលពួកគេចមិនធ្វើការសង្ស័យអំពីការបង្រៀនសាសនានៃសាសនាដំបូង ។ យើងអាចមើលនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ដខ្មែរអំពីសាសនាដូចជាហិណ្ឌូ និងព្រះពុទ្ធសាសនាដែលមិនត្រូវបានធ្វើការបែងចែកនៃភាពខុសគ្នាត្រង់ផ្នែកផ្សេងៗ នៅក្នុងទឹកដីខ្មែរបន្ថែមលើនេះទៅទៀត ក្រៅពីហិណ្ឌូសាសនានិងព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រជាជនខ្មែរក៏មាននូវជំនឿផ្ទាល់ខ្លួន ដូចព្រះពុទ្ធសាសនា ប្រជាជនខ្មែរក៏មាននូវជំនឿផ្ទាល់ខ្លួន ដូចជាព្រះអាទិទេពតាមតំបន់ ព្រលឹងរបស់បុព្វបុរសក៏ដូចជាព្រលឹងបិសាទជាដើម ។ មិនទាន់មានសិលាចារឹកដែលធ្វើការបកស្រាយទៅលើអបីយជំនឿដែលត្រូវបានស្វែងរកនៅក្នុងកម្ពុជាសម័យទំនើប ជាពិសេសជំនឿក្នុងភូមិនីមួយៗ  ។ ជំនឿទាំងនោះត្រូវបានឆ្លងកាត់ពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយតាមរយៈពីមាត់មួយទៅមាត់មួយ ( The words of mouth ) ។