មេរៀនស្សនៈវិជ្ជាថ្នាក់ទី១២

សំនួរ

១. ដូចម្តេចដែលហៅថា ច្បាប់ ?

២. តើទិដ្ឋភាពទាំងពីររបស់ច្បាប់គឺអ្វីខ្លះ ?

៣. តើអំនាចមានប៉ុន្មានយ៉ាង ? គឺអំនាចអ្វីខ្លះ ?

៤. ច្បាប់ និងករណីយកិច្ចខុសគ្នាត្រង់ណា ?

៥. ច្បាប់ធម្មជាតិជាអ្វី ? មានទស្សនៈណាខ្លះនិយាយពីច្បាប់ធម្មជាតិ ?

៦. ដូចម្តេចដែលហៅថា ច្បាប់វិជ្ជមាន ? ហើយមានកំណើតពីណា ?

៧. តើទ្រឹស្តីណាខ្លះដែលយល់ថាច្បាប់ជាកំលាំង ?

៨. តើច្បាប់ជាកំលាំងមែនឬទេ ? ហេតុអ្វី ?

៩. តូម៉ាស់ហប្សយល់ថា ច្បាប់ជាតំរូវការ ។ ចូរពន្យល់ ។

១០. តើទស្សនៈរបស់ហប្សដែលយល់ថាតំរូវការជាមូលដ្ឋាន នៃច្បាប់ត្រឹមត្រូវឬទេ ?

១១. ស្តាតមីលយល់ថា ច្បាប់កើតពីមូលដ្ឋានប្រយោជន៍ ។ ចូរពន្យល់ ?

១២. តើអ្នកយល់ថាប្រយោជន៍ជាមូលដ្ឋាននៃច្បាប់ដូចពួកប្រយោជន៍និយមដែរឬទេ ? ព្រោះអ្វី ?

១៣. តើមតិរបស់អ្នកសង្គមវិទ្យាយល់ដូចម្តេចខ្លះអំពីច្បាប់ ?

១៤. តើអ្នកយល់យ៉ាងណាដែរ ចំពោះទស្សនៈរបស់សង្គមវិទ្យាអំពីច្បាប់ ?

១៥. តើប្រភពពិតរបស់ច្បាប់គឺអ្វី ?

១៦. តើច្បាប់ និងករណីយកិច្ចមានទំនាកទំនងគ្នាដូចម្តេចខ្លះ ?

១៧. សិទ្ធិជាអ្វី ? សិទ្ធិមនុស្សជាអ្វី ?

១៨. ហេតុអ្វីបានជាមានសេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាសកល ស្តីអំពីសិទ្ធិមនុស្សរបស់សហប្រជាជាតិ ?

១៩. តើសេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាសកល ស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សរបស់សហប្រជាជាតិក្លាយទៅជាច្បាប់អន្តរជាតិនៅពេលណា និងមានច្បាប់អ្វីខ្លះ ?

២០. តើកំរងសិទ្ធិទាំងបីជំនាន់មានអ្វីខ្លះ ?

២១. តើតំលៃជាគោលទាំង៨ របស់សេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សមានតំលៃអ្វីខ្លះ ?

២២. តើសិទ្ធិនិងសេរីភាពមានទំនាក់ទំនងគ្នាដូចម្តេចខ្លះ ?

២៣. តើសិទ្ធិនិងសីលវិជ្ជាលមានទំនាក់ទំនងគ្នាដូចម្តេចខ្លះ ?

២៤. តើសិទ្ធិ និងច្បាប់មានទំនាក់ទំនងគ្នាដូចម្តេចខ្លះ ?

២៥. តើសិទ្ធិ និងករណីកិច្ចមានទំនាក់ទំនងគ្នាដូចម្តេច ?

២៦. តើសិទ្ធិ និងទំនួលខុសត្រូវមានទំនាក់ទំនងគ្នាដូចម្តេចខ្លះ ?

២៧. តើ សិទ្ធិ និងបរិស្ថានមានទំនាក់ទំនងគ្នាដូចម្តេច ?

២៨. តើសិទ្ធិ និងប្រជាធិបតេយ្យ មានទំនាក់ទំនងគ្នាដូចម្តេច ?

២៩. តើសិទ្ធិ និងយុត្តិធម៌មានទំនាក់ទំនងគ្នាដូចម្តេចខ្លះ ?

ចម្លើយ

១.

• ច្បាប់ គឺជាសីលអំនាចមួយ ។ ( ឡែបនិច )
• ច្បាប់ មិនមែនអ្វីក្រៅពីការលោភលន់របស់វណ្ណៈ ឈ្នះគេ នៃសង្គមដែលមានច្បាប់ជាអ្នកបកស្រាយឆន្ទះ ។ ( ហេគែល )
• ច្បាប់ គឺអ្វីដែលមនុស្សពឹងផ្អែកជំនួយអាទិតេព ក្នុងការរកយុត្តិធម៌ ។ ប៉ុន្តែច្បាប់ដែលបង្កើតដោយសំដីចៅក្រមជាកំលាំងញោរពេញដោយអយុត្តិធម៌ហើយមានតែច្បាប់អាទិទេពដែលយុត្តិធម៌ ។​( សូក្រាត )
• ច្បាប់ជានិយាយឧត្តមបំផុត ដែលមានចារិកនៅក្នុងធម្មជាតិ ។​( ស៊ីសេរ៉ុង )

ប៉ុន្តែជាទូទៅ គេច្រើនអោយនិយមន័យច្បាប់ថា« និយាយកាតព្វកិច្ចចាំបាច់បំផុតរបស់មនុស្ស សំរាប់ការពារសិទ្ធិនិងសេរីភាពដែលធម្មជាតិបានសំអិតសំអាងឡើង ដើម្បីជីវីតរស់នៅនៃសត្វលោកទូទៅ« ។

២ . ទិដ្ឋភាពទាំងពីររបស់ច្បាប់គឺៈ

• ទិដ្ឋភាពវិជ្ជមានៈ ច្បាប់អនុញ្ញាតអោយយើងធ្វើច្បាប់បើកអំនាចអោយយើង ច្បាប់អោយយើងមាននិតិប្បទា និងទាមទារឬទទូចសុំអ្វីដែលត្រូវបានដោយអោយអំនាចយើងប្រើការបង្ខិតបង្ខំទៀតផងក្នុងករណីខ្លះ ។ និយាយរួមទិដ្ឋភាពវិជ្ជមានស្តែងចេញជាករអនុញ្ញាត ។
• ទិដ្ឋភាពអវិជ្ជមានៈ គឺជាច្បាប់មានលក្ខណៈជាឧបសគ្គមួយប្រឆាំងនឹងការទន្រ្ទាន ពោលគឺចង្អុលដែនសសេរីភាពក្នុងការប្រព្រឹត្ត ហើយនៅក្នុងដែននោះបុគ្គលពុំអាចជំទាស់នឹងអំពើរបស់បុគ្គលដទៃបានឡើយ ។ និយាយរួមទិដ្ឋភាពអវិជ្ជមានស្តែងចេញជាការហាម ។

៣. អំនាចមានន័យពីរខុសគ្នាគឺៈ

• អំណាចរូបគឺជាអំនាចខាងផ្លូវសំភារៈ រឺកំលាំង
• សីលអំនាចជាអំនាចខាងផ្លូវគំនិត ដែលស្ថិតនៅបរិសុទ្ធជានិច្ចទោះជាគេមិនទទួលស្គាល់ ឬក៏ត្រូវគេជាន់ឈ្លីយ៉ាងណាក៏ដោយ ។

៤. ច្បាប់និងករណីកិច្ចមានលក្ខណៈខុសគ្នាត្រង់ច្បាប់បានបើកសិទ្ធិ អោយមនុស្សនេះធ្វើនោះបានឯករណីកិច្ចមានលក្ខណៈកំនត់ព្រំដែននៃអំពើរបស់មនុស្សក្នុងឋានៈជាលកាតព្វកិច្ច ។

៥. ច្បាប់ធម្មជាតិ គឺជាច្បាប់ដែលកើតមកតំណាលនឹងវិចារណញាណនៃមនុស្សគឺជាកេតនភ័ណ្ឌដែលមនុស្សបានទទួលជាពិសេសពីធម្មជាតិ ។

មានទស្សនៈមួយចំនួន ដែលនិយាយពីច្បាប់ធម្មជាតិដូចជាៈ

• ពួកវិចារណញាណនិយម កំនត់ថាច្បាប់គឺកេតនភ័ណ្ឌពិសេសរបស់មនុស្សដោយមនុស្សមានធម្មជាតិ ជាភាវៈប្រកបដោយវិចារណញាណប្រកបដោយលក្ខណៈសកលនិងមិនចេះប្រែប្រួល ។
• ស៊ីសេរ៉ុងថា ច្បាប់ធម្មជាតិជានិយាមឧត្តមបំផុតដេលចារិកក្នុងធម្មជាតិ ។
• ក្រូស៊្យុសយល់ថាៈ ច្បាប់ថានិយាយមួយដែលមានគំនិតចេញមកពីវិចារណញាណត្រឹមត្រូវហើយតាមនិយាមនោះ យើងវិនិច្ឆ័យថាអំពើមួយប្រកបដោយសីលលក្ខណៈ ឬអយុត្តិធម៌អាស្រ័យទៅតាមភាពស្រប ឬមិនស្របនៃអំពើនោះទៅនឹងធម្មជាតិប្រកបដោយវិចារណញាណ ។
• កង់កំនត់ន័យថាច្បាប់ជាល័ក្ខខ័ណ្ឌទាំងអស់ដែលនៅក្នុងឆន្ទះរបស់ជនម្នាក់ៗ អាចភ្ជាប់ទៅនឹងឆន្ទះរបស់អ្នកដទៃតាមច្បាប់ទូទៅមួយនៃសេរីភាព ។

៦.

• ច្បាប់វិជ្ជមានៈ គឺជាសីលច្បាប់ដែលមានទ្រង់ទ្រាយស្ទើរតែទាំងអស់ជាប្រពៃណីជាទំនៀមទំលាប់ ហើយមានលក្ខណៈសាសនាផង ។
• ច្បាប់អវិជ្ជមានៈ មានកំនើតពីវិចារណញាណ ។ ប៉ុន្តែបើវិភាគអោយល្អិតល្អន់ទៅឃើញថា ច្បាប់វិជ្ជមានពុំមែនមានកំណើតមកតែពីវិចារណញាណកសុទ្ធសាធទេគឺវាអាកកើតមកពីផលសុំាញុំានៃប្រវត្តិសាស្រ្តព្រោះថាដំបូងច្បាប់វិជ្ជមានជាច្បាប់ប្រពៃណី បន្ទាប់មកជាច្បាប់លាយលក្ខណ៍អក្សរ ។ មានន័យថា ច្បាប់វិជ្ជមានបានវិវត្តន៍ទៅតាមឧប្បត្តិហេតុនានាក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តដូចជាដង្គ្រាម និងបំរែបំរួលប្រវត្តិសាស្រ្តជាដើម​។
• ៧. ទ្រឹស្តីប្រាកដនិយមយល់ថាៈ​ច្បាប់គ្រាន់តែជាការសំដែងនៃកំលំាង ។
• និត្សយល់ថាៈ ច្បាប់គឺជាឆន្ទះស្វែងរកអំនាច ។
• ទ្រឹស្តីសព្វទេវនិយមយល់ថាៈ ច្បាប់ជាកំលាំងរឺជាការសំដែងចេញពិតប្រាកដនូវកំលាំង ។
• ស្ពីណូសាយល់ថាៈ បុគ្គលម្នាក់ៗមានសិទ្ធិស្មើនឹងអំនាចដែលខ្លួនមាន ។
• ម៉ាកស្ទៀន័រថាៈ អ្នកណាមានកំលាំងអ្នកនោះមានច្បាប់ ។
• ហេគែលៈ កំលាំងពិតប្រាដកជាក់ស្តែងជាខ្នាត់តែមួយគត់នៃច្បាប់
• ម៉ាក់ៈ ច្បាប់គឺជាឆន្ទះរបស់វណ្ណះសង្គមដែលកាន់អំនាច ។

៨. ច្បាប់មិនមែនជាកំលំាងទេតែវាគ្រាន់តែជានិយាមមួយសំរាប់ទប់សំរួលទំនាក់ទំនងរវាងមនុស្សនិង មនុស្សក្នុងសង្គមប៉ុននោះ ។ កំលាំងនិងច្បាប់ជាសញ្ញាណពីរខុសគ្នា ។ ទ្រឹស្តីដែលយល់ថាច្បាស់ឋិតនៅលើកំលាំងគឺជាទ្រឹស្តីដែលបដិសេដច្បាប់តែម្តង ។ ព្រោះធាតុនៃច្បាប់គឺសីលអំនាចមួយ ។ ការទាញច្បាប់អោយធ្លាក់មកត្រឹមអំនាចរូបគឺជាការបដិសេដមិនព្រមទទួលស្គាល់ថានៅពីលើទំនាក់ទំនងនៃកំលាំងនេះមានរបបឧត្តមគតិមួយដែលមានកម្រិតខ្ពស់ជាងទំនាក់ទំនងទាំងនោះ​ ។  ដូចនេះទស្សនៈថាច្បាប់ជាកំលាំងគឺ បដិសេដច្បាប់តែម្តង ។

 ៩. ហប្សយល់ថា មនុស្សនៅក្នុងសភាពធម្មជាតិ បណ្តោយអោយសភាវគតិរក្សាជីវីតដឹកនាំហើយមនុស្សមានសិទ្ធិធ្វើអ្វីៗទាំងអស់ដើម្បីបំពេញតំរូវការរក្សាជីវីតខ្លួនអោយគង់វង់ ។ សិទ្ធិគ្មានព្រំដែនហើយដាច់ខាត ។ ដោយមានតំរូវការដូចគ្នានាំអោយមនុស្ស ក្លាយជាសត្រូវរវាងគ្នា ជាឆ្កែចចកចំពោះមនុស្សដូចគ្នា ។ វិចារណញាណបាននាំមនុស្សអោយលះបង់សិទ្ធិធម្មជាតិនិងប្រគល់អំនាចថ្វាយមហាក្សត្រ រៀបចំអោយមានសន្តិភាពដោយតែងតាំងជាច្បាប់ឡើង ។ ទ្រឹស្តីនេះស្របទ្រឹស្តីអាឡឺម៉ង់ស្តីពី« ទីកន្លែងរស់នៅ « ដែលផ្អែកលើសញ្ញាណនៃតំរូវការនេះដែរ ។

១០. ទស្សនៈរបស់ហប្សដែលយល់ថា តំរូវការជាមូលដ្ឋាននៃច្បាប់គឺជាទស្សនៈមិនសមស្របទេ ព្រោះវានឹងនាំទៅដល់អំនាចផ្តាច់ការនាំទៅដល់ការឈ្លានពានគ្នាព្រោះថាតំរូវការរបស់បុគ្គល រឺរបស់សមាគមន៍ពុំមែនសុទ្ធតែចុះសំរុងគ្នាជាដរាបទេ ។ ម៉្យាងទៀតតំរូវការរបស់មនុស្ស គ្មានទីបញ្ចប់ផងនិងអាចជាតំរូវការដូចគ្នាផង ដែរនាំអោយមានការប៉ះទង្គិចគ្នា និងនាំអោយកើតចំបាំងចំពោះគ្នាទៅវិញទៅមក ។ ពេលនោះគឺមានតែកំលាំងទេដែលអាចដោះស្រាយបាន ។ ដូចនេះលទ្ធិរបស់ហប្សនាំទៅរកអំនាចផ្តាច់ការទៅវិញទេ ។

១១. ស្តាតមើលសរសេរថា«មានសិទ្ធិគឺមានអ្វីមួយដែលសង្គមត្រូវធានារ៉ាប់រ៉ងនូវការកាន់កាប់ចំពោះយើង « ។ មានន័យថា សង្គមត្រូវការពារប្រយោជន៍រួមតាមបទពិសោធន៍ក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តនៃច្បាប់រ៉ូមុំាងគឺបុគ្គលជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋដឹកនាំប្រជាជាតិដែលជាអ្នកបង្កើតច្បាប់មែនទេន ។ អ្នកដឹកនាំទាំងនេះស្គាល់ច្បាស់ជាងគេនូវភាពចាំបាច់ចំបងនៃប្រយោជន៍រួម ហើយស្របតាមការឈ្លាសវៃរបស់គេ​​ គេក៏លះបង់អ្វីៗទាំងអស់ដើម្បីច្បាប់ដ៏ឧត្តមនេះ ។

     អ្នកប្រយោជនិយមសេរីវិញ ក៏យល់ថាច្បាប់គឺជាបំនកស្រាយអត្តទត្ថភាពរួមនៃប្រជាជាតិមួយពោលគឺជាប្រយោជន៍រួមនេះឯង ។

១២. ប្រយោជន៍និងច្បាប់ជាសញ្ញពីរខុសគ្នាហើយច្បាប់មិនអាចច្រលំគ្នាជាមួយនឹងប្រយោជន៍ផ្ទាល់របស់បុគ្គលម្នាក់ៗឡើយ ហើយក៏មិនអាចច្រលំនឹងប្រយោជន៍ផ្ទាល់របស់បុគ្គលម្នាក់ៗឡើយ ហើយក៏មិនអាចច្រលំនឹងប្រយោជន៍រួមបានដែរ ។ ព្រោះថាពុំមែនមកពីវត្ថុមួយមានប្រយោជន៍ទើបវត្ថុនោះល្អទេផ្ទុយទៅវិញ គឺមកពិវត្ថុនោះមានលក្ខណៈល្អតាមសីលវិជ្ជាទើបបានវត្ថុនោះមានប្រយោជន៍ ។ តាមពិតប្រយោជន៍សញ្ញណមួយមិនអាចបង្កើតតំលៃបានឡើយ​ ។ ពាក្យថា« សិទ្ធិរបស់ខ្ញុំ «មិនមែនមានន័យថា « ប្រយោជន៍របស់ខ្ញុំ « ទេ ។

ដូចនេះទស្សនៈនេះ មិនសមស្របទេព្រោះថាច្បាប់ជាសីលតំលៃមួយមិនអាចច្រលំជាមួយនឹងប្រយោជន៍កសាមញ្ញបានឡើយ ។

១៣. សង្គមវិទ្យាដូរឹមយល់ថា ច្បាប់ជាផលនៃសង្គម ។​តាមដូរឹមអ្វីៗទាំងអស់សុទ្ធសឹងមានសីលតំលៃដូចច្បាប់ដែរ ។ ក្រោយពីនៅលាយឡំនឹងនិយាយផ្សេងៗ ច្បាប់ក៏មានលក្ខណៈច្បាស់ឡើងៗ បែបនិតិវិធីរួចក្លាយខ្លួនជាច្បាប់លាយលក្ខណ៍អក្សរឈានពីអនុវត្តលើមនុស្សមួយក្រុម មកអនុវត្តលើបុគ្គលពីរូបមន្តមានលក្ខណៈអច្ឆរិយៈ មកឆន្ទៈនិងការប្រព្រឹត្តផ្សេងៗរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗនាំអោយច្បាប់ទទួលនូវលក្ខណៈសីលវិជ្ជាពេញលេញ ។ ដូចនេះសង្គមជាប្រភពនៃតំលៃទាំងអស់ហើយគឺពិតជាប្រភពនៃច្បាប់ ។ ព្រោះតំលៃទាំងឡាយ មិនមែនជាធម្មជាតិរបស់មនុស្សទេ​ តែគឺជាជំហានដែលមនុស្សទទួលបន្តិចម្តងៗពីអរិយធម៌ដែលមនុស្សខំធ្វើរង្វាយដណ្តើមយ៉ាងលំបាកទៅលើខ្លួនឯង ។

១៤. ទស្សនៈរបស់សង្គមវិទ្យាអំពីច្បាប់នេះ គ្រាន់តែអាចពន្យល់ពីលក្ខណៈខ្លះរបស់ច្បាប់ជាពិសេសការវិវត្តិន៍របស់ច្បាប់តែម្តង ។ ប៉ុន្តែដួរឹមខ្លួនឯង ក៏បានបញ្ជាក់ដែរថាសង្គមពិតប្រាកដតែងពោរពេញទៅដោយគុណវិបត្តិ និងអសុក្រឹត្យភាព ។ ដូចនេះប្រភពនៃតំលៃ គឺឧត្តមគតិសង្គម ។ រីឯស​ង្គមមែនទែនគឺពិតជាឧបករណ៍នៃការកំនត់តំលៃ​ជាជាងប្រភពនៃតំលៃ ។ ដូចនេះទ្រឹស្តីសង្គមវិទ្យាគឺក៏គ្រាន់តែបានសំរេចសំរួលអោយចុះសំរុង នូវតថភាពនិយមនិងឧត្តមគតិនិយមនៃច្បាប់ជប៉ុននោះ ។

១៥. មូលដ្ឋាននៃច្បាប់គឺវិចារណញាណ ។ ព្រោះវិចារណញាណក្នុងឋានៈខ្លួនជាអំនាចបង្កើតរបៀបនិងជាអំនាចបង្កើតនិយាមគឺជាប្រភពពិតប្រាកដនៃតំលៃ ។ ដូចនេះ វិចារណញាណក៏ជាប្រភពនិងជាមូលដ្ឋានរបស់ច្បាប់ដែរ ។

១៦. ច្បាប់ និងករណីយកិច្ចតាងនូវទិដ្ឋភាពពីរនៃតំលៃដែលបង្គ្រប់គ្នាទៅវិញ ទៅមក។ ទាំងពីរនេះមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និតបំផុតជាមួយគ្នា ។ កាតព្វកិច្ចរបស់អ្នកដទៃចំពោះខ្ញុំគឺជាចំលើយចំពោះសិទ្ធិរបស់ខ្ញុំ ឯកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្ញុំចំពោះអ្នកដទៃគឺជាចំលើយតបនឹងសិទ្ធិរបស់អ្នកដទៃវិញ ។

១៧.

• សិទ្ធិ គឺជាផលសំរេចរបស់សត្វមានវិចារណញាណផ្តល់អោយ ។
• សិទ្ធិមនុស្ស គឺជាផលសំរេចរបស់សត្វមានវិចារណញាណ ជាអំនាចជាលទ្ធភាពធ្វើអោយទៅជាមនុស្សពេញលក្ខណៈនិងថ្លៃថ្នូរ ។
• សិទ្ធិមនុស្ស ជាធម្មធាតុទទួលស្គាល់នូវភាពថ្លៃថ្នូរដែលជាប់ពីកំណើត និងសិទ្ធិទាំងឡាយដែលមិនអាចដកហូតបានពីមនុស្សទាំងអស់ ។ វាជាខ្នាតគំរូមួយដែលស្ថាប័ននិងអាជ្ញាធរទាំងឡាយ្រខ្នាតគំរូនេះអាចចង្អុលបង្ហាញពីអ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលមួយត្រូវតែធ្វើឬមិនត្រូវអនុញ្ញតអោយធ្វើំសំរាប់ពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន ។

១៨. បញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សត្រូវបានគេលើកមកនិយាយតាំងពីសតវត្សទី១៨ គឺក្រោយពីពេលដែលកុលសម្ព័ន្ធកបានផ្តុំគ្នាបង្កើតជារដ្ឋមានរដ្ឋាភិបាលកាន់អំនាចត្រូវការរកវិធីដើម្បីអោយអ្នកកាន់អំនាចនិងអ្នកអត់កាន់អំនាចអោយរស់នៅជាមួយគ្នាបាន ។ ព្រោះជាកាលនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សាសនា ជាពិសេសនៅសតវត្សទី១៦ស្តេចស្វីស៍ ១៦បានយកមនុស្សទៅកាត់កប្រហែល ២០០០នាក់ ក្នុងមួយថ្ងៃ ។ ដូច្នេះដោយមានកំនើតរដ្ឋ និងដោយចេញផុតពីឥទ្ធិពលសាសនានិងដើម្បីធានាតុល្យភាពរវាងអ្នកមានអំនាច និងអ្នកអត់អំនាចទើបកំរងសិទ្ធិជំនាន់ទីមួយត្រូវបានរៀបចំឡើង ដែលមានខ្លឹមសាររបស់វាគឺជីវិតពលរដ្ឋនិងនយោបាយ ។​

      នាសតវត្សទី១៩ មានវត្តមានឧស្សាងនិយកម្មប្រជារាស្រ្ត ប្តូរពីកសិករមកកម្មករហើយដើម្បីធានាតុល្យភាពក្នុងជីវភាពថ្មីនេះ ទើបមានការចងក្រងកំរងសិទ្ធិជំនាន់ទីពីរស្តីពីសិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងវប្បធម៌ ។

      កំរងសិទ្ធិទាំងពីរជំនាន់នេះ ត្រូវបានចងក្រងឡើងវិញនិងប្រកាសនៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សរបស់សហប្រជាជាតិនាថ្ងៃទី ១០ ១២ ១៩៤៨ ។

១៩. សេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាសកល ស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សរបស់សហប្រជាជាតិក្លាយទៅជាច្បាប់អន្តរជាតិនៅថ្ងៃទី ១៦. ១២.១៩៦៦ ក្រោមទំរងជាកតិកាសសញ្ញាអន្តរជាតិរួមមានៈ

• កតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិ ស្តីពីសិទ្ធិក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងវប្បធម៌ ។
• កតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិ ស្តីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋនិងសិទ្ធិនយោបាយ ។

២០. កំរងសិទ្ធិទាំង៣ ជំនាន់រួមមានៈ

• កំរងសិទ្ធិជំនាន់ទី១៖ សិទ្ធិពលរដ្ឋ និងនយោបាយ
• កំរងសិទ្ធិជំនាន់ទី២៖ សិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងវប្បធម៌
• កំរងសិទ្ធិជំនាន់ទី៣៖ សិទ្ធិរក្សាសន្តិភាព អភិវិឌ្ឍន៍ និងបរិស្ថាន

កំរងសិទ្ធិជំនាន់ទី៣ នេះស្ថិតក្នុងដំនាក់កំពុងរៀបចំចងក្រងដើម្បីបំពេញតំរូវការចាំបាច់របស់ពិភពលោក ។

២១. តំលៃជាគោលទាំង ៨នៃសេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សរបស់សហប្រជាជាតិរួមមានៈ

• តំលៃជីវីតៈ ការមិនសំលាប់ ការទ្រទ្រង់ជីវិតនិង តំរូវការសេរីភាព
• តំលៃសេរីភាពៈ សិទ្ធិពលរដ្ឋ សិទ្ធិនយោបាយ សិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច សិទ្ធិវប្បធម៌ សិទ្ធិសង្គម និងព្រំដែនសេរីភាព
• តំលៃនៃសិទ្ធិសមភាព និងមិនរើសអើង
• តំលៃយុត្តិធម៌
• តំលៃសាមគ្គីភាព និងភាពជានីតិបុគ្គល
• តំលៃនៃទំនួលខុសត្រូវនៃសង្គម
• តំលៃសន្តិភាព និងអហឹង្សា
• តំលៃនៃបរិស្ថាន  ។

២២.  ដោយសេរីភាព គឺជាភាពធ្វើអ្វីមួយបានតាមចិត្តដោយគ្មានការរារាំង រឺការបង្ខិតបង្ខំហើយសិទ្ធិជាអ្វីៗដែលជាកេតនភ័ណ្ឌពីធម្មជាតិ របស់មនុស្សដូចនេះសេរីភាពគ្រាន់តែជាធាតុមួយរបស់សិទ្ធិប៉ុននោះព្រោះសិទ្ធិកំនត់ព្រំដែនអោយសេរីភាព ដើម្បីទប់កុំអោយមនុស្សប្រើប្រាស់ សេរីភាពហួសព្រំដែនហួសក្របខ័ណ្ឌនាំអោយប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិដទៃ ។ ព្រោះថាបើពុំមានសិទ្ធិកំនត់ព្រំដែនអោយទេ នោះមនុស្សនឹងប្រើសេរីភាពរបស់ខ្លួនដោយដាច់បង្ហៀរ នាំអោយប៉ះពាល់បៀបរៀបរយសង្គម រឺអាចទៅជាអនាធិបតេយ្យផងក៏មាន ។

២៣. សីលវិជ្ជា និងសិទ្ធិមាននទិសដៅរួមមួយគឺដឹកនាំមនុស្សអោយកសាងកុសលចេះគោរពគ្នាទៅវិញទៅមកអធ្យាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមក ។ ដូចនេះសីលវិជ្ជាក៏មានតួនាទីធ្វើអោយមនុស្សចេះរស់នៅក្នុងសាមគ្គីភាព ឯកភាព ចេះគោរពសិទ្ធិគ្នា ។ ដូចនេះសីលវិជ្ជានិងសិទ្ធិជាតំលៃពីរដែលមានទំនាក់ទំនងគ្នាជិតសិទ្ធិ ។ ព្រោះក្នុងជីវភាពរស់នៅជាក់ស្តែងអំពោះល្អនាំសុខដល់មនុស្ស ។ ដើម្បីសាងអំពោះល្អមនុស្សត្រូវចេះគោរពគ្នា ចេះប្រើសិទ្ធិនិងសេរីភាពខ្លួនកុំអោយហួសញព្រំដែនដែលនឹងអាចប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិសេរីភាពអ្នកដទៃផង និងខុសសីលវិជ្ជាក្នុងការរស់នៅផង ។

២៤. ដោយសិទ្ធិគឹជាច្បាប់ធម្មជាតិ ដែលកើតមកតំនាលនឹងវិចារណញាណមនុស្សហើយក្លាយមកជាច្បាប់ក្នុងន័យបច្ចេកទេសនៃពាក្យ ដែលគេហៅច្បាប់វិជ្ជមានដូចនេះច្បាប់ក្លាយជាក្បួនខ្នាតមួយសំរាប់ធានាសិទ្ធិមនុស្សពោលគឺវាជាមូលដ្ឋានសំរាប់ធានាការប្រើប្រាស់សិទ្ធិមនុស្ស អោយបានសមស្របតាមកាលនិងលំហវាកំនត់ព្រំដែនការក្នុងការអនុវត្តន៍សិទ្ធិមនុស្សបង្ការការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សដើម្បីធានាលអោយមានតុល្យភាពរវាងអ្នកមានអំនាចនិងអ្នកអត់អំនាចធានារបៀបរៀបរយសាធារណៈ និងសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គម ។

២៥. សិទ្ធិ និងករណីយកិច្ចមានទំនាក់ទំនងគ្នាជានិច្ច ព្រោះទាំងពីរនេះសុទ្ធតែតាងនូវទិដ្ឋភាពពីរនៃតំលៃដែលមានសារៈសំខាន់ស្មើគ្នា ។ ព្រោះថាសិទ្ធិរបស់អ្នកដទៃជាមូលដ្ឋាននៃករណីយកិច្ចរបស់យើងចំពោះពួកគេហើយករណីយកិច្ចរបស់យើងចំពោះអ្នកដទៃ ក៏ជាមូលដ្ឋាននៃសិទ្ធិរបស់អ្នកដទៃមកលើយើងវិញដែរ ។

ម៉្យាងទៀត សិទ្ធិ និងករណីយកិច្ចចាំបាច់ត្រូវផ្សារភ្ជាប់គ្នាព្រោះថាបើមានតែសិទ្ធិអត់ភារកិច្ចគឺអនាធិបតេយ្យ បើមានតែករណីកិច្ចអត់សិទ្ធិគឺផ្តាច់ការ ។ ដូចនេះករណីយកិច្ចមួយ ត្រូវតែមានសិទ្ធិមួយក្នុងក្របខ័ណ្ឌសមស្រប ។

២៦. កាលណាមនុស្សបានប្រព្រឹត្តអំពើមួយ រឺបំពេញការណីយកិច្ចមួយវាតែងតែមានវិបាកដែលកើតចេញពីអំពើ រឺពិករណីយកិច្ចនោះ ។ ទន្ទឹមនឹងធ្វើអំពើ គឺមនុស្សកំពុងអនុវត្តន៍សិទ្ធិមនុស្សផងដែរហើយមនុស្សត្រូវតែទទួលខុសត្រូវរាល់ផលវិបាករបស់អំពើទោះជាផលវិបាកល្អក្តីអាក្រក់ក្តីដូចនេះ សិទ្ធិ និងទំនួលខុសត្រូវវាត្រូវដើរទន្ទឹមគ្នាជានិច្ច គឺទទួលខុសត្រូវក្នុងការប្រើប្រាស់សិទ្ធិធ្វើអំពើមួយ ។

២៧. ដោយបរិស្ថានគឺអ្វីៗដែលនៅជុំវិញយើង ដែលបានបង្កលក្ខណៈងាយស្រួលដល់ជីវីតមនុស្សគ្រប់យ៉ាងហើយមនុស្សម្នាក់ៗមានសិទ្ធិទទួលនូវអ្វីដែលបរិស្ថានផ្តល់អោយដូចៗគ្នាដូចនេះការបំផ្លាញបររិស្ថានគឺជាការបំផ្លាញខ្លួនឯងផងបំផ្លាញអ្នកដទៃផង និងបំផ្លាញស្រករក្រោយដែលជាការរំលោភសិទ្ធិមួយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ។ ដូចនេះសិទ្ធិនិងបរិស្ថានមានទំនាក់ទំនងនឹងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធបំផុត ។

២៨. ប្រជាធិបតេយ្យគឺជា របបសង្គមមួយដែលធានាអោយមនុស្សអនុវត្តសិទ្ធិនិងសេរីភាពរបស់ខ្លួនក្នុងឋានៈជាពលរដ្ឋពោលគឺអោយចេះធ្វើការសំរេចចិត្តចេះទទួលខុសត្រូវ ចេះគោរពសិទ្ធិគ្នាចេះប្រើសិទ្ធិមនុស្សចេះការពារសិទ្ធិមនុស្សស្គាល់សិទ្ធិមនុស្ស ។ ដូចនេះប្រជាធិបតេយ្យនិងសិទ្ធិមានទំនាក់ទំនងនឹងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធបំផុតព្រោះមានប្រជាធិបតេយ្យ គឺមានសិទ្ធិ និងច្រាសមកវិញ ។ សិទ្ធិជាគ្រឹះរបស់ប្រជាធិបតេយ្យ ប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ជាមូលដ្ឋានអនុវត្តសិទ្ធិវិញដែរ ។

២៩. កាលណាមនុស្សចេះគោរពសិទ្ធិគ្នា ទៅវិញទៅមកចេះអនុវត្តសិទ្ធិទាំងអស់គ្នានោះបាតុភូតរំលោភសិទ្ធិមនុស្សក៏គ្មានដែរ ។ គឺនៅពេលនោះហើយដែលសង្គមមានយុត្តិធម៌ ។ ដូចនេះយុត្តិធម៌ដែលជាភាពបានទទួលនូវអ្វីដែលត្រូវបាននោះមានទំនាក់ទំនងជាមួយសិទ្ធិយ៉ាងជិតស្និទ្ធព្រោះមនុស្សត្រូវបានទទួលសិទ្ធិដែលជាមរតកពីកំណើតជាកេតនភ័ណ្ឌពីធម្មជាតិរបស់ខ្លួនមិនអាចអត់បានឡើយ ។ ប្រសិនបើមនុស្សរំលោភសិទ្ធិគ្នា បានន័យថាមនុស្សបានប្រព្រឹត្តអំពើអយុត្តិធម៌ព្រោះមិនព្រមផ្តល់អោយអ្នកដទៃនូវសិទ្ធិដែលគេត្រូវបានទទួល ។ និយាយរួមគោរពសិទ្ធិមនុស្សគឺយុត្តិធម៌ យុត្តិធម៌ គឺគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ។